Η Πανταχού Παρούσα Θεωρία Των Σταδίων

Άρθρο στην εφημερίδα ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ (φύλλο 70, Νοέμβρης 2019)

Η πανταχού παρούσα θεωρία των σταδίων

Σχεδόν το σύνολο της Αριστεράς (μετά και την προσχώρηση του ΚΚΕ) ξορκίζει την τρισκατάρατη θεωρία των σταδίων. Παρά την ομόθυμη αυτή καταδίκη όμως, η θεωρία των σταδίων παρεισφρύει παντού: σε άρθρα, κείμενα θέσεων, απόψεις και σε τελική ανάλυση κυριαρχεί στις απόψεις, τις πράξεις και στη δράση της Αριστεράς.

Η θεωρία αυτή συνίσταται στη θέση ότι ανάμεσα στη σημερινή κατάσταση και στη σοσιαλιστική επανάσταση, πρέπει αναγκαστικά να παρεμβληθούν ορισμένα στάδια της κοινωνικής εξέλιξης (π.χ. Η αντιμονοπωλιακή δημοκρατία όπως είχε αποφασίσει το 9ο συνέδριο του ΚΚΕ). Αυτά τα ενδιάμεσα στάδια της κοινωνικής εξέλιξης ήταν εγκεφαλικά κατασκευάσματα που δεν θα μπορούσαν ποτέ να υπάρξουν και γι' αυτό και οι θεωρίες αυτές δεν επιβεβαιώθηκαν ποτέ από την πραγματικότητα. Η απόρριψη της θεωρίας των σταδίων (θα έπρεπε να) καταλήγει στη θέση ότι ανάμεσα στη σημερινή κατάσταση αστικής κυριαρχίας και τη σοσιαλιστική επανάσταση δεν παρεμβάλεται καμία άλλη φάση ή στάδιο της κοινωνικής εξέλιξης κι επομένως το βασικό καθήκον των κομμουνιστών είναι η εργατική σοσιαλιστική επανάσταση και η επιβολή της δικτατορίας του προλεταριάτου που είναι ο μοναδικός δρόμος για το σοσιαλισμό – κομμουνισμό.

Παρακάτω σχολιάζουμε δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα υποταγής στη θεωρία των σταδίων από δύο αρθρογράφους που δηλώνουν ορκισμένοι εχθροί της, πράγμα που δείχνει τη μεγάλη επιρροή που έχει η συγκεκριμένη θεωρία στο γενικότερο αντιμαρξιστικό περίγυρο της σημερινής Αριστεράς.

Στις 30 Μάρτη έγινε ημερίδα για την Ε.Ε. Για να τη διαφημίσει ο Π. Μαυροειδής έγραψε άρθρο για την Ε.Ε., όπου – μεταξύ άλλων - γράφει τα εξής: “Το BREXIT και η έξοδος γενικά μιας χώρας από την ΕΕ, δεν αποτελεί την αυτόματη λύση, αλλά μια ζωτική προϋπόθεση λύσης, δηλαδή εισόδου σε ένα άλλο δρόμο, όπου το ζητούμενο θα είναι η δουλειά για όλους με πλήρη δικαιώματα, η αξιοπρεπής ζωή σε ένα αλληλέγγυο κοινωνικό περιβάλλον, η δημοκρατία και λαϊκή κυριαρχία.

Η έξοδος είναι η αναγκαία, αλλά όχι ικανή προϋπόθεση για ένα αντικαπιταλιστικό δρόμο, ενάντια και έξω από τους νόμους και τους οργανισμούς του κεφαλαίου. Είναι μια επιλογή ρήξης που συμβάλει στην ωρίμανση των προϋποθέσεων για ρήξη με το αστικό πλαίσιο και την κεφαλαιοκρατική εξουσία γενικά, σε σοσιαλιστική, κομμουνιστική κατεύθυνση. Είναι ένας δρόμος διεθνιστικός, συνεργασίας των λαών, στην Ευρώπη, στη Μεσόγειο και γενικότερα, που αλυσιδωτά μπορεί να ακολουθηθεί και επιβληθεί.”

Στο άρθρο του ο Π.Μ. περιγράφει μια φαντασίωση, κάνοντας ένα λογικό άλμα που καταλήγει σε σοβαρό θεωρητικό λάθος με την ανακάλυψη ενός ιδιαίτερου σταδίου πριν την επανάσταση που είναι η έξοδος της χώρας από την Ε.Ε. Το ότι η Ελλάδα ήταν κάποτε εκτός Ε.Ε. δεν σημαίνει ότι μπορεί να ξαναβρεθεί σε αυτή τη θέση με ήπιο και ομαλό τρόπο. Η συμμετοχή στην Ε.Ε. έχει τροποποιήσει την κατάσταση και η έξοδος από την ένωση είναι μια εντελώς διαφορετική διαδικασία από την είσοδο. Η συμμετοχή στην Ε.Ε. δεν αποτελεί μόνο στρατηγική επιλογή, αλλά είναι – πλέον – αναγκαστική επιλογή για τον ελληνικό καπιταλισμό. Οι εμπορικές συναλλαγές των Ελλήνων κεφαλαιοκρατών αφορούν κατά μεγάλο ποσοστό τις χώρες της Ε.Ε., τα οφέλη από τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις είναι σημαντικά, τα πλεονεκτήματα που δίνει η συμμετοχή στην ένωση είναι μεγάλα. Αρκεί να σκεφτούμε το ρόλο που έπαιξε η ΕΕ για να διασώσει την ταξική κυριαρχία των Ελλήνων αστών στη κρίση. Η συμμετοχή στην ΕΕ είναι μια κατάσταση που οι Έλληνες κεφαλαιοκράτες θα υπερασπιστούνε με κάθε τρόπο ως και με την ένοπλη βία. Και αυτός είναι ο μόνος τρόπος που η έξοδος της Ελλάδας από την ΕΕ μπορεί να επιβληθεί: με τη βία και με ανατροπή της αστικής κυριαρχίας.

Τα όσα γράφει ο Μαυροειδής μπορεί να ισχύουν για τη Βρετανία, αλλά είναι εκτός πραγματικότητας για την Ελλάδα. Αποτυγχάνοντας να συλλάβει την πραγματικότητα, καταλήγει σε ένα κακέκτυπο της θεωρίας των σταδίων, εισάγοντας ένα πρωτότυπο στάδιο της κοινωνικής εξέλιξης: την έξοδο από την ΕΕ – επιλογή ρήξης – είσοδο σε έναν άλλο δρόμο όπου το ζητούμενο είναι η δημοκρατία, η λαϊκή κυριαρχία κλπ. κλπ.

Το δεύτερο παράδειγμα είναι ένα σημείωμα του Γ. Αλεξάτου με τίτλο “Η πικρή και πολύτιμη εμπειρία της Χιλής” το οποίο ο αρθρογράφος δημοσίευσε πρώτη φορά το 2015 και το αναρτά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έκτοτε κάθε 11 Σεπτέμβρη, στην επέτειο του πραξικοπήματος που ανέτρεψε τον Σαλβατόρ Αλιέντε.

Το παραθέτουμε αυτούσιο:

“Στις 11 Σεπτεμβρίου 1973 το στηριζόμενο από τις ΗΠΑ πολύνεκρο πραξικόπημα του στρατηγού Πινοσέτ ανακόπτει τον "ειρηνικό δρόμο για τον σοσιαλισμό" που είχε δρομολογηθεί με την ανάδειξη ως προέδρου της Χιλής του σοσιαλιστή Σαλβαδόρ Αλιέντε.

Εκλεγμένος με το 36,2% το 1970, ο Αλιέντε θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια μεγάλη αντίφαση: από τη μια, θα επιχειρήσει βαθιές τομές σε σοσιαλιστική κατεύθυνση (εθνικοποιήσεις, αντιιμπεριαλιστική πολιτική κ.λπ.) και από την άλλη, θα πολιτευτεί σε αυστηρό πλαίσιο σεβασμού της αστικής δημοκρατικής νομιμότητας.

Ενώ η ριζοσπαστική του πολιτική θα προκαλέσει δυσφορία και τελικά την εχθρότητα των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, η αντίθεσή του στην ενεργό κινητοποίηση της εργατικής τάξης και της φτωχής αγροτιάς θα αφοπλίσει το εργατικό - λαϊκό κίνημα, καθιστώντας το αδύναμο να αντιμετωπίσει το πραξικόπημα.

Η τραγική αποτυχία του χιλιανού "ειρηνικού δρόμου για τον σοσιαλισμό" έθεσε ανοιχτά το ζήτημα της αναζήτησης μιας νέας στρατηγικής για τον κοινωνικό μετασχηματισμό, σε χώρες με αστικοδημοκρατικούς θεσμούς και ισχυρή ιδεολογική κυριαρχία της άρχουσας τάξης πάνω σε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας.

Ενώ η "εξ εφόδου" κατάκτηση της εξουσίας σε χώρες με τέτοια χαρακτηριστικά ήταν ήδη αποκλεισμένη, αποδείχτηκε και η αυταπάτη μιας κοινοβουλευτικής ειρηνικής διεξόδου.

Από τη συνειδητοποίηση αυτής της διπλής αδυναμίας προκύπτει η ανάγκη επεξεργασίας της στρατηγικής ενός "δημοκρατικού δρόμου για τον σοσιαλισμό", ως διαδικασίας κατάκτησης της εργατικής ιδεολογικής ηγεμονίας σε έναν ευρύτατο συνασπισμό λαϊκών κοινωνικών δυνάμεων, και η επιδίωξη προώθησης ριζικών πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών μετασχηματισμών με τη στήριξη όχι μόνο σε ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αλλά -κυρίως- με την ενεργοποίηση του ίδιου του μαζικού εργατικού - λαϊκού κινήματος. Μέσα από μια διαδικασία τομών και ρήξεων, με τελικό στόχο την αντικατάσταση της αστικής πολιτικής εξουσίας από τη βασισμένη σε νέες μορφές άμεσης και έμμεσης δημοκρατίας, εργατική - λαϊκή εξουσία.”

Ο αρθρογράφος αποκλείει a priori την επανάσταση την οποία απαξιώνει με την έκφραση “εξ εφόδου κατάκτηση της εξουσίας”, τονίζει την αποτυχία του ειρηνικού δρόμου για το σοσιαλισμό και καταλήγει .... στον ειρηνικό δρόμο για το σοσιαλισμό τον οποίο αμπαλάρει με ωραίες εκφράσεις!!

Γιατί η “προώθηση ριζικών πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών μετασχηματισμών” πασπαλισμένη με λίγη “ ενεργοποίηση του μαζικού εργατικού - λαϊκού κινήματος” είναι ένας τρόπος να περιγράψουμε τον ειρηνικό δρόμο για το σοσιαλισμό με ωραία αλλά κούφια λόγια.

Για να αποδειχτεί το άτοπο της αντίληψης του αρθρογράφου, ο οποίος καταλήγει στο να υποστηρίζει ένα ενδιάμεσο στάδιο πριν την επανάσταση (την οποία όμως είναι αρκετά ειλικρινής ώστε να την απορρίπτει κατηγορηματικά), το οποίο θα οδηγήσει στην εργατική – λαϊκή εξουσία, ας σκεφτούμε τι σημαίνουν αυτά που γράφει για την περίπτωση της Ελλάδας. Ποιες θα ήταν οι ριζοσπαστικές τομές για την Ελλάδα; Και ποιες από αυτές δεν θα προκαλούσαν τη βίαιη αντίδραση της αστικής τάξης; Η διαγραφή του χρέους; Η έξοδος από το ευρώ; Η έξοδος από την ΕΕ μήπως;

Φαίνεται ότι η εμπειρία του 2015 δεν δίδαξε τίποτα στον αρθρογράφο που επιμένει σε ξεπερασμένα εγκεφαλικά κατασκευάσματα. Να του θυμίσουμε ότι το καλοκαίρι του 2015 ο εξευτελισμένος έλληνας πρωθυπουργός πήγαινε γονατιστός στις Βρυξέλλες εκλιπαρώντας για συμφωνία εντός μνημονίου και τον απειλούσαν ότι “ο αστικός κόσμος θα αντιδράσει” αν τολμήσει και δεν υπογράψει το νέο μνημόνιο. Ποιες μπορεί λοιπόν να είναι οι ριζοσπαστικές τομές που δεν θα οδηγήσουν σε εμφύλιο πόλεμο με την ντόπια αστική τάξη και τους μηχανισμούς της; Η απάντηση είναι καμία.

Ριζοσπαστικές τομές είναι αυτές που αμφισβητούν την ιδιοκτησία και την εξουσία της αστικής τάξης, όπως η διαγραφή του χρέους και ότι αυτή η διαγραφή συνεπάγεται. Και αυτές οι ριζοσπαστικές τομές μπορούν να επιβληθούν μόνο με την επανάσταση ή την “εξ εφόδου κατάκτηση της εξουσίας”, όπως την ονοματίζει ο αρθρογράφος.

Η ένταξη του ελληνικού καπιταλισμού στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα είναι ένα οικοδόμημα από το οποίο δεν είναι δυνατόν να αφαιρέσουμε ή να αντικαταστήσουμε μία κολώνα. Το γκρέμισμα ενός από τους πυλώνες αυτής της ένταξης οδηγεί σε κατάρρευση ολόκληρο το οικοδόμημα. Για παράδειγμα, η έξοδος από το ευρώ και η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος που θα ακολουθήσει, οδηγεί σε αδυναμία αποπληρωμής του χρέους, σε άτακτη χρεοκοπία και σε μια ακολουθία γεγονότων που καταλήγει στην κατεδάφιση ολόκληρου του οικοδομήματος.

Με όποιο τρόπο κι αν ξεκινήσει μια διαδικασία ρήξης, αυτή δεν μπορεί να ελεγχθεί και να σταματήσει τροποποιώντας μόνο επιμέρους πλευρές της σχέσης του ελληνικού καπιταλισμού με το διεθνές σύστημα, αλλά αναπόδραστα οδηγεί σε μια ακολουθία γεγονότων που καταλήγει είτε στην επικράτηση της επανάστασης είτε της αντεπανάστασης.

Ριζοσπαστικές τομές που μπορούν να πραγματοποιηθούν ειρηνικά, ώστε στο τέλος του δρόμου να αντικατασταθεί η “αστική πολιτική εξουσία από την εργατική λαϊκή εξουσία”, υπάρχουν μόνο στη φαντασία του αρθρογράφου, ο οποίος γράφοντας ένα άρθρο ενάντια στον ειρηνικό δρόμο για το σοσιαλισμό προτείνει τελικά τον ειρηνικό δρόμο για το σοσιαλισμό.

Και τα δύο παραπάνω παραδείγματα δύο ανθρώπων που δηλώνουν αντίθετοι με τη θεωρία των σταδίων και τελικά καταλήγουν να υποστηρίζουν μια τέτοια θεωρία, είναι απολύτως χαρακτηριστικά για την άθλια κατάσταση της σημερινής Αριστεράς, εξηγούν γιατί η Αριστερά αυτή υπέστη τόσο μεγάλη ήττα στη μνημονιακή περίοδο και δείχνουν το δύσκολο δρόμο που έχουμε να διανύσουμε. Η θεωρία των σταδίων ξεστρατίζει την πάλη του εργατικού κινήματος από το στόχο της επανάστασης και κάνει τους αγωνιστές να αναρωτιούνται αν εκπληρώθηκε η τάδε ή η δείνα προϋπόθεση (π.χ. Οι ριζοσπαστικές τομές, η έξοδος από την ΕΕ, η ύπαρξη νέων μορφών άμεσης δημοκρατίας) αντί να σκέφτονται πως θα αρπάξουν τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται μπροστά τους. Οδηγεί σε πολιτικές δυνάμεις που προσανατολίζονται σε επιμέρους στόχους και δευτερεύοντα καθήκοντα και καταλήγουν ανίκανες να υπηρετήσουν τη βασική τους διακήρυξη.

Βασίλης Θεοφανόπουλος