Με την επανέκδοση του σημαντικού βιβλίου του Δημήτρη Κυρτάτα «Δούλοι, δουλεία και δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα» που είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά το 1987 (και ήταν εξαντλημένο τουλάχιστον τις δυο τελευταίες δεκαετίες), ξεκινάει το εκδοτικό του πρόγραμμα το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο για το 2025.
Οι δούλοι στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα βρίσκονταν παντού: στη στεριά και τη θάλασσα, στους αγρούς και τους κάμπους, στα εργαστήρια και τα ορυχεία, στα αρχοντικά των πλουσίων και σε καλύβια φτωχών, σε δημόσιες υπηρεσίες και ιδιωτικές επιχειρήσεις, στην εκπαίδευση και στις παλαίστρες, στις αγορές και τις θρησκευτικές τελετές, στις φυλακές και τις διασκεδάσεις. Η παρουσία τους σε όλες πρακτικά τις ασχολίες και τις δραστηριότητες ήταν τόσο έντονη, ώστε τους καθιστούσε συχνά σχεδόν αόρατους: όπως περνά κάποτε απαρατήρητη στον σύγχρονο κόσμο η μισθωτή εργασία, που θεωρείται απολύτως αυτονόητη, δεδομένη και φυσιολογική.
Οι δούλοι στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα βρίσκονταν παντού: στη στεριά και τη θάλασσα, στους αγρούς και τους κάμπους, στα εργαστήρια και τα ορυχεία, στα αρχοντικά των πλουσίων και σε καλύβια φτωχών, σε δημόσιες υπηρεσίες και ιδιωτικές επιχειρήσεις, στην εκπαίδευση και στις παλαίστρες, στις αγορές και τις θρησκευτικές τελετές, στις φυλακές και τις διασκεδάσεις. Η παρουσία τους σε όλες πρακτικά τις ασχολίες και τις δραστηριότητες ήταν τόσο έντονη, ώστε τους καθιστούσε συχνά σχεδόν αόρατους: όπως περνά κάποτε απαρατήρητη στον σύγχρονο κόσμο η μισθωτή εργασία, που θεωρείται απολύτως αυτονόητη, δεδομένη και φυσιολογική.
Ενώ, όμως, στην ελληνική βιβλιογραφία αφθονούν οι αναφορές στο μεγαλείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, επικρατεί (με ελάχιστες εξαιρέσεις) άκρα σιωπή για τους δούλους και τον ρόλο τους στην αρχαιότητα. Το βιβλίο του Δημήτρη Κυρτάτα σπάει αυτή τη σιωπή. Γράφει στον πρόλογο: «Μολονότι ουδείς αγνοεί την ύπαρξη της δουλείας, για χρόνια γράφονταν (και συνεχίζουν κάποτε να γράφονται) ιστορίες του ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου χωρίς να αναφέρονται σε αυτή. Αυτό ισχύει σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό στις φιλοσοφικές και φιλολογικές πραγματείες καθώς και σε όσες σχετίζονται με την τέχνη ή τον πολιτισμό, ενώ τα πολιτικά συστήματα αναλύονται συνήθως σαν να μην συνδέονταν με τον θεσμό της δουλείας. Οι προσεγγίσεις αυτές ωστόσο φτωχαίνουν την κατανόηση της αρχαιότητας».
Ο συγγραφέας κάνει τη διαπίστωση ότι «έως σήμερα στην ελληνόγλωσση παραγωγή, πέρα από λιγοστές, ενδιαφέρουσες αλλά εξειδικευμένες μελέτες, δεν έχει εμφανιστεί τίποτα αξιόλογο. Και η πλούσια διεθνής εργογραφία παραμένει ουσιαστικώς αμετάφραστη», ενώ η ελληνική έκδοση της «ρηξικέλευθης πραγμάτευσης του G. E. M. de Ste. Croix, “Ο ταξικός αγώνας στον αρχαίο κόσμο, από την αρχαϊκή εποχή ως την αραβική κατάκτηση”, είναι από χρόνια εξαντλημένη, χωρίς να υπάρχει προοπτική άμεσης επανέκδοσής της. Με τα δεδομένα αυτά, όταν το Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο μου πρότεινε να επανεκδώσει την εισαγωγή μου δέχτηκα πρόθυμα και με χαρά».
Μέσα σε 150 σελίδες ο Δημήτρης Κυρτάτας μάς δίνει μια καθαρή πρώτη εικόνα για το συσκοτισμένο ζήτημα της δουλείας στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα. Από τις πρώτες σελίδες περιγράφει ζωντανά το τι σήμαινε να είσαι δούλος ή δούλα, και το τεκμηριώνει με λεπτομερειακές παραπομπές σε πηγές από τους αρχαίους συγγραφείς μέχρι τους σύγχρονους πανεπιστημιακούς ερευνητές απ’ όλο τον κόσμο. Όμως, δεν μένει «μόνο» στις περιγραφές. Διερευνά και αναλύει σε βάθος τον θεσμό της δουλείας, κυρίως από μαρξιστική σκοπιά. Αυτό είναι απαραίτητο για να γίνει κατανοητό ότι η δουλεία δεν ήταν κάποια περιθωριακή κηλίδα σε μια σκοτεινή γωνιά του αρχαίου πολιτισμού, αλλά το θεμέλιο πάνω στο οποίο στηριζόταν τότε ο κυρίαρχος τρόπος παραγωγής.
Το βιβλίο ανατρέχει και στα στοιχεία για τους πληθυσμούς, αλλά και στην οικονομική σημασία της εργασίας των δούλων για την άρχουσα τάξη της αρχαιότητας. Στις σελίδες του παρουσιάζει την άνοδο και την πτώση των κοινωνιών που στηρίχτηκαν στον δουλοκτητικό τρόπο παραγωγής. Όπως κατέληγε ο Πάνος Γκαργκάνας σε μια παρουσίαση της πρώτης έκδοσης του βιβλίου στο τεύχος νο8 του περιοδικού Σοσιαλισμός από τα Κάτω (1993): «Είναι σελίδες της αρχαίας ιστορίας, όπως δεν τη μαθαίνουμε ποτέ από τα σχολικά βιβλία ή από τα υμνητικά αφιερώματα στον Παρθενώνα ή τη Βεργίνα. Είναι, δηλαδή, ένα εξαιρετικό βοήθημα για να γνωρίσουμε την πραγματική εικόνα της κοινωνίας των “αρχαίων προγόνων μας”».
Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει στις 10 Γενάρη. Ο Δημήτρης Ι. Κυρτάτας είναι ιστορικός της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας. Δίδαξε αρχαία ιστορία στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης και στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, του οποίου είναι σήμερα ομότιμος καθηγητής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου