100 Χρόνια Λένιν : Ο Λούκατς Για Τον Λένιν Και Την Εργατική Επανάσταση

ΤΟ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

 

 

Συμπληρώνονται 100 χρόνια από την έκδοση του βιβλίου του Γκεόργκ Λούκατς «Η Σκέψη του Λένιν». Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 1990 από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» με υπότιτλο: «Η επικαιρότητα της επανάστασης».

O Γκεόργκ Λούκατς (1885-1971) ήταν από νεαρή ηλικία γνωστός ως ένας από σημαντικότερους κριτικούς και ιστορικούς της λογοτεχνίας. Ριζοσπαστικοποιήθηκε και πολιτικοποιήθηκε στην περίοδο της μεγάλης ιμπεριαλιστικής σφαγής του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και έγινε μαρξιστής, όπως και τόσοι άλλοι, μέσα από την κοσμογονική επιρροή της Ρώσικης Επανάστασης, της πρώτης νικηφόρας εργατικής επανάστασης. Τον Δεκέμβρη του 1918 έγινε ενεργό μέλος στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Ουγγαρίας, που είχε ιδρυθεί μερικές βδομάδες πριν, και στην διάρκεια της σύντομης Δημοκρατίας των Εργατικών Συμβουλίων (Μάρτης - Ιούνης 1919) ήταν ο αναπληρωτής Λαϊκός Επίτροπος Πολιτισμού αλλά και πολιτικός επίτροπος μιας μονάδας του ουγγρικού Κόκκινου Στρατού που πολέμησε στο μέτωπο ενάντια στην αντεπανάσταση. Όταν η επανάσταση στην Ουγγαρία πνίγηκε στο αίμα, ο Λούκατς έμεινε στη Βουδαπέστη για να βοηθήσει στην οργάνωση του παράνομου μηχανισμού του κόμματος και μετά κατέφυγε στη Βιέννη.

Μαζί με το «Ιστορία και Ταξική Συνείδηση» (κυκλοφόρησε σε νέα μετάφραση ένα χρόνο πριν), αποτελούν τις πολύτιμες παρακαταθήκες του Λούκατς στη μαρξιστική θεωρία και το επαναστατικό κίνημα.

Η «Σκέψη του Λένιν» είναι «μια σπουδή στην ενότητα της σκέψης του Λένιν», όπως υποδηλώνει ο πρωτότυπος υπότιτλος. Γράφτηκε αμέσως μετά το θάνατο του Λένιν και το καθιστά απαραίτητο για την κατανόηση της συμβολής του Λένιν στον μαρξισμό αλλά και μια «πρώιμη» υπεράσπιση της επαναστατικής παράδοσης του Λένιν και των μπολσεβίκων που θα καταστρεφόταν από τον σταλινισμό, αν και η άνοδος της γραφειοκρατίας βρισκόταν, εκείνη τη χρονιά, στα πρώτα της στάδια.

Η πρώτη πρόταση του βιβλίου είναι η συγκλονιστική διαπίστωση ότι: «ο ιστορικός υλισμός είναι η θεωρία της προλεταριακής επανάστασης». Και συνεχίζει: «Κι αυτό γιατί η ουσία του είναι η εννοιολογική περίληψη εκείνου του κοινωνικού Είναι που δημιουργεί το προλεταριάτο, που καθορίζει ολόκληρο το Είναι του προλεταριάτου. Γιατί το προλεταριάτο που αγωνίζεται για την απελευθέρωσή του βρίσκει σ’ αυτόν την καθαρή συνείδηση του εαυτού του… Το μέγεθος ενός προλεταριακού διανοητή, ενός εκπροσώπου του ιστορικού υλισμού, μετριέται επομένως από το βάθος και το εύρος της θεώρησης από μέρους του αυτών των προβλημάτων. Μετριέται επίσης: από την ένταση με την οποία είναι σε θέση να αντιληφθεί ορθά, πίσω από τα φαινόμενα της αστικής κοινωνίας, εκείνες τις τάσεις της προλεταριακής επανάστασης που ενυπάρχουν στα φαινόμενα αυτά και διαμέσου αυτών μετασκευάζονται σε αποτελεσματικό Είναι και σε διαυγή συνείδηση. Σύμφωνα μ’ αυτό το μέτρο, ο Λένιν είναι ο μεγαλύτερος διανοητής που ανέδειξε το εργατικό επαναστατικό κίνημα μετά τον Μαρξ».

Ο Λούκατς, λοιπόν, εξηγεί ότι το κεντρικό σημείο για τον Λένιν, και κατ' επέκταση για όλους όσοι θα ακολουθούσαν τα βήματά του, ήταν η «πραγματικότητα της επανάστασης», το γεγονός ότι η επανάσταση ήταν μια δυνατότητα στην εποχή του καπιταλισμού. Ο Λένιν, όπως και ο Μαρξ, δεν γενίκευσε ποτέ από τις περιορισμένες στο χρόνο και στο χώρο ρωσικές εμπειρίες. Ωστόσο, αναγνώρισε αμέσως το θεμελιώδες ζήτημα της εποχής -την επερχόμενη επανάσταση- και έκτοτε κατανοούσε και εξηγούσε όλα τα γεγονότα, ρωσικά και διεθνή, από αυτή την οπτική γωνία, της «επικαιρότητας της επανάστασης». Αυτό δεν σήμαινε ότι ο Λένιν θεωρούσε την «επανάσταση και τους στόχους της ως άμεσα πραγματοποιήσιμες σε κάθε δεδομένη στιγμή», αλλά ότι ήταν αυτή η «επικαιρότητα» που αποτελούσε την βάση «για την αξιολόγηση όλων των ζητημάτων της εποχής». Στην πραγματικότητα, «κάθε ζήτημα γινόταν ένα θεμελιώδες πρόβλημα της επανάστασης».

Έτσι μπορεί να εξηγηθεί ότι η «αφοσίωση» του Λένιν στην επαναστατική πολιτική προέκυψε από την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο καπιταλισμός παρουσίαζε την επανάσταση «ως μια πραγματικότητα», και ιδιαίτερα με τις συνθήκες προς το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου που «τόνιζαν» αυτή την πραγματικότητα. Για τον Λούκατς, ο Λένιν ως «αριστοτέχνης της πολιτικής τακτικής» είναι, στην πραγματικότητα, η ιστορία του Λένιν ως του «θεωρητικού που ανέπτυξε με συνέπεια τη μαρξιστική διαλεκτική». Για τον Λένιν ως μαρξιστή «η συγκεκριμένη ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης δεν είναι το αντίθετο της “καθαρής” θεωρίας, αλλά, αντίθετα, είναι το αποκορύφωμα της γνήσιας θεωρίας, η ολοκλήρωσή της -το σημείο όπου αυτή γίνεται πράξη».

«Ιστορικός νεκροθάφτης»

Ο Λούκατς σκιαγραφεί πώς ο Λένιν χτίστηκε πάνω στην αντίληψη του Μαρξ ότι η εργατική τάξη είναι ο «ιστορικός νεκροθάφτης του καπιταλισμού», η τάξη που μπορεί να «φέρει» τον σοσιαλισμό. Όμως, ούτε οι καπιταλιστικές κρίσεις ούτε οι μαζικοί αγώνες της εργατικής τάξης δεν θα οδηγήσουν από μόνες τους στον σοσιαλισμό. Γι’ αυτό υπογραμμίζει ότι η έννοια της επαναστατικής στρατηγικής του Λένιν περιλαμβάνει τη σημασία της επαναστατικής οργάνωσης, η οποία πρέπει, μέσω της αναγνώρισης της «πραγματικότητας της επανάστασης», να είναι μια οργάνωση αφοσιωμένη στην προετοιμασία της εργατικής τάξης «πνευματικά και υλικά, θεωρητικά και οργανωτικά» για την επανάσταση. Έτσι, το επαναστατικό κόμμα πηγαίνει «πέρα από τον απλό εμπειρισμό». Δεν βλέπει την πραγματικότητα μιας κατάστασης ως στατική, την οποία πρέπει να αντικατοπτρίζει παθητικά και αυτό σημαίνει και τη σαφή οργανωτική ιδιαιτερότητα του επαναστατικού κόμματος αλλά και την «απόλυτη αλληλεγγύη» του κόμματος σε όλους τους αγώνες ενάντια στην εκμετάλλευση και την καταπίεση. Εάν συμβεί μόνο το πρώτο, η οργάνωση θα είναι είτε μια «αίρεση» ή θα επιχειρήσει να είναι ένα «υποκατάστατο» του πραγματικού μαζικού εργατικού αγώνα. Αν συμβεί μόνο το δεύτερο, οι επαναστάτες θα βυθιστούν στην ανισότητα της συνείδησης της εργατικής τάξης. Ο Λούκατς γράφει ότι «η έννοια του λενινιστικού κόμματος αντιπροσωπεύει… την πιο ριζική ρήξη με τον μηχανιστικό και μοιρολατρικό χυδαϊσμό του μαρξισμού».

Επιπλέον, ο Λούκατς δείχνει πώς οι θεωρίες του Λένιν για το κράτος και τον ιμπεριαλισμό ήταν μέρος της ίδιας αντίληψης που διαμόρφωσε τις απόψεις του για την οργάνωση.

Σημειώνει, για παράδειγμα, ότι «ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος... δημιουργεί συμμάχους για το προλεταριάτο παντού, υπό την προϋπόθεση ότι αυτό αναλαμβάνει επαναστατικό αγώνα ενάντια στην αστική τάξη... ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος δημιουργεί μια παγκόσμια κατάσταση στην οποία το προλεταριάτο μπορεί να γίνει ο πραγματικός ηγέτης όλων των καταπιεσμένων και εκμεταλλευόμενων και στην οποία ο αγώνας του για απελευθέρωση μπορεί να γίνει το σήμα και οδοδείκτης για την απελευθέρωση όλων όσων βρίσκονται κάτω από τον καπιταλιστικό ζυγό. Ταυτόχρονα, όμως, δημιουργεί μια παγκόσμια κατάσταση στην οποία εκατομμύρια και εκατομμύρια προλετάριοι πρέπει να δολοφονούνται μεταξύ τους με την πιο εκλεπτυσμένη σκληρότητα, προκειμένου να ενισχύσουν και να επεκτείνουν το μονοπώλιο των εκμεταλλευτών τους. Ποια από αυτές τις δύο μοίρες θα είναι η μοίρα του προλεταριάτου εξαρτάται από τη διορατικότητά του στην ιστορική του κατάσταση -από την ταξική του συνείδηση γιατί "οι άνθρωποι φτιάχνουν την ιστορία τους", αν και "όχι σε συνθήκες που επιλέγουν οι ίδιοι, αλλά σε συνθήκες που συναντούν άμεσα, δίνονται και μεταδίδονται από το παρελθόν"… το ερώτημα που θέτει η ιστορία μπροστά στο προλεταριάτο δεν είναι να επιλέξει ανάμεσα στον πόλεμο και την ειρήνη, αλλά ανάμεσα στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και τον πόλεμο ενάντια σε αυτόν τον πόλεμο: τον εμφύλιο πόλεμο».

Δυστυχώς, σε υστερόγραφο, που γράφτηκε το 1967, ο Λούκατς υποστηρίζει, λαθεμένα, ότι το βιβλίο πρέπει να θεωρηθεί ως προϊόν της εποχής του γραμμένο με μια επαναστατική ζέση και επισημαίνει ότι η πρώτη πρόταση «καταδεικνύει τις προκαταλήψεις της εποχής». Η «ιστορική ειρωνεία» σ’ αυτή την άποψη είναι ότι ένα χρόνο μετά ξέσπασε ο «Μάης του ‘68» που ξαναέβαλε μαζικά την επανάσταση «ως μια πραγματικότητα» στην ημερήσια διάταξη.

Σε αντίθεση με τους απολογητές του συστήματος και τον «μηχανιστικό και μοιρολατρικό χυδαϊσμό του μαρξισμού» της κοινοβουλευτικής Αριστεράς, η επανάσταση εξακολουθεί να είναι μια «δυνατότητα» στην εποχή του «καταστροφικού καπιταλισμού». Η σημασία του βιβλίου του Λούκατς δεν έγκειται «μόνο» στην παρουσίαση των ιδεών και της πρακτικής του Λένιν, αλλά και στη διατύπωση της μεθόδου που μπορεί να μας οδηγήσει στο να «αρπάξουμε» αυτή την «δυνατότητα», για την απελευθέρωση από την καπιταλιστική καταστροφή που βιώνουμε και γι’ αυτό είναι πολύτιμο και επίκαιρο στο σήμερα και πρέπει να διαβαστεί από τη νέα «ριζοσπαστικοποίηση» που γεννά η περίοδος. 

 

Πηγή : ergatiki