* Στη σειρά Τετράδια της Εργατικής Πάλης κυκλοφορεί η μπροσούρα του Ερνέστ Μαντέλ Στην υπεράσπιση της κουβάνικης επανάστασης, μαζί με το κείμενο του Σωφρόνη Παπαδόπουλου Ο χαρακτήρας της κουβάνικης επανάστασης.
Η 1η του Γενάρη είναι η επέτειος της νίκης της κουβανέζικης επανάστασης, της πρώτης νικηφόρας σοσιαλιστικής επανάστασης στο δυτικό ημισφαίριο.
Η Κούβα, μετά από τέσσερις αιώνες ισπανικής κυριαρχίας, πέρασε στον έλεγχο του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού το 1898, μετά τον ισπανοαμερικανικό πόλεμο. Ως το 1959, οι αμερικανικές πολυεθνικές έλεγχαν σχεδόν το σύνολο του πλούτου της χώρας αλλά και τα τρία τέταρτα των πιο εύφορων εκτάσεων. Καθώς βρίσκεται σε ελάχιστη απόσταση απ’ τις ακτές της Φλόριντα, το νησί είχε μετατραπεί σε προνομιακό πεδίο δράσης της αμερικάνικης μαφίας και η πρωτεύουσα Αβάνα κατακλυζόταν από καζίνο και οίκους ανοχής. Η οικονομία ήταν σχεδόν αποκλειστικά αγροτική, με τεράστια εξάρτηση απ’ τις εξαγωγές ζάχαρης. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ζούσε κάτω από άθλιες συνθήκες, που συνδυάζονταν με πολύ μεγάλα ποσοστά αναλφαβητισμού.
Η επιβολή στρατιωτικών δικτατοριών ήταν ο κανόνας στην πολιτική ζωή της Κούβας, ειδικά όταν η απόλυτη κυριαρχία των ΗΠΑ μπορούσε να αμφισβητηθεί. Το 1952, ο στρατηγός Μπατίστα κατέλαβε την εξουσία με πραξικόπημα. Στις 26 Ιουλίου 1953, μια μικρή ομάδα νέων, προερχόμενων κυρίως από αστικά στρώματα, επιτέθηκε στον στρατώνα της Μονκάδα. Η επιχείρηση απέτυχε και ο ηγέτης της, ο νεαρός δικηγόρος Φιντέλ Κάστρο, καταδικάστηκε σε πολυετή φυλάκιση. Μετά όμως από έντονες λαϊκές κινητοποιήσεις, η δικτατορία αναγκάστηκε να τον αποφυλακίσει και να τον εξορίσει στο Μεξικό. Εκεί ο Κάστρο δημιούργησε το αστικό αντιδικτατορικό «Κίνημα της 26ης Ιουλίου» και γνώρισε τον Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα. Στα τέλη του 1956, ο Κάστρο και ο Γκεβάρα με περίπου 80 αποφασισμένους αγωνιστές αποβιβάστηκαν στις ακτές της Κούβας με το θρυλικό πλοιάριο «Γκράνμα». Ελάχιστοι όμως κατάφεραν να επιζήσουν από τις επιθέσεις του στρατού του Μπατίστα και κατέφυγαν στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα. Παρά τις τρομερές αντιξοότητες, πέτυχαν σταδιακά να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των φτωχών αγροτών και η αρχικά ασήμαντη αντάρτικη ομάδα ενισχυόταν συνεχώς. Ο ανταρτοπόλεμος τροφοδοτούνταν από το δίκαιο μίσος των εξαθλιωμένων μαζών ενάντια στην καταπίεση και την εκμετάλλευση και έφερνε σε όλο και πιο δύσκολη θέση το καθεστώς. Στα τέλη του 1959, η χούντα του Μπατίστα βρισκόταν πλέον σε αποσύνθεση. Η αστική αντίδραση έπαιξε το τελευταίο της χαρτί, σχεδιάζοντας ένα νέο πραξικόπημα. Ωστόσο, οι αντάρτες είχαν πλέον καταφέρει να συνδεθούν με το εργατικό κίνημα στις πόλεις και μια γενική απεργία παρέλυσε τη χώρα, ακυρώνοντας κάθε αντιδραστικό σχέδιο και οδηγώντας το καθεστώς σε πλήρη κατάρρευση. Η στρατιωτική νίκη της επανάστασης ολοκληρώθηκε με την είσοδο του αντάρτικου στρατού στην Αβάνα την Πρωτοχρονιά του 1959.
Η κουβανέζικη επανάσταση ξεκίνησε με αστικοδημοκρατικό χαρακτήρα και με βασικές επιδιώξεις την εθνική ανεξαρτησία από τις ΗΠΑ και τη διανομή της γης στους αγρότες. Μάλιστα στην πρώτη κυβέρνηση που σχημάτισε ο Κάστρο συμμετείχαν και αρκετές αστικές δυνάμεις και προσωπικότητες. Τελικά όμως και στην περίπτωση της Κούβας επιβεβαιώθηκε η θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης του Τρότσκι: ακόμα και τα πιο στοιχειώδη μέτρα στην κατεύθυνση της αγροτικής μεταρρύθμισης, της απεξάρτησης από τις ξένες εταιρίες και της βελτίωσης του βιοτικού και μορφωτικού επιπέδου των φτωχών λαϊκών μαζών ήταν αδύνατο να υλοποιηθούν χωρίς σύγκρουση με τον ιμπεριαλισμό αλλά και την εγχώρια αστική τάξη. Κάτω και από την πίεση των συνθηκών και των διεκδικήσεων των εργατών και αγροτών, η ηγεσία των Κάστρο και Γκεβάρα αποδείχθηκε αρκετά ικανή και αποφασισμένη ώστε να ολοκληρώσει τις ριζοσπαστικές ρήξεις που απαιτούσε η κατάσταση και τελικά να διαμορφώσει το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επανάστασης με τη δημιουργία ενός εργατικού κράτους στην Κούβα. Η διαδικασία αυτή είχε ολοκληρωθεί στις γενικές της γραμμές μέχρι το 1962, με βασικό άξονα την εθνικοποίηση της γης, του τραπεζικού συστήματος και των μεγάλων επιχειρήσεων και τη λειτουργία τους με γνώμονα την εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών. Η απόπειρα των ΗΠΑ ν’ ανατρέψουν το επαναστατικό καθεστώς με την επέμβαση του Κόλπου των Χοίρων απέτυχε οικτρά.
Η αρχική ορμή της επανάστασης ανακόπηκε από δύο αρνητικούς εξωτερικούς παράγοντες. Πρώτον, το ασφυκτικό εμπάργκο που επέβαλε ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός καθιστούσε αναπόφευκτη τη σχεδόν ολοκληρωτική εξάρτηση της κουβανέζικης οικονομίας απ’ τη σταλινική γραφειοκρατία της ΕΣΣΔ, καθώς αυτή ήταν η μοναδική σίγουρη αγορά για τα αγροτικά προϊόντα της Κούβας και πηγή φθηνού πετρελαίου και βιομηχανικών προϊόντων. Αυτή η εξάρτηση εκδηλώθηκε π.χ. με τους χειρισμούς της ΕΣΣΔ στην κρίση των πυραύλων με τις ΗΠΑ ή με την στήριξη της καστρικής ηγεσίας (ο Γκεβάρα, που είχε αρχίσει να διαφοροποιείται έντονα απ’ την σταλινική γραφειοκρατία, είχε στο μεταξύ σκοτωθεί στη Βολιβία) στην καταστολή της Άνοιξης της Πράγας το 1968 απ’ τους σταλινικούς. Δεύτερον, παρότι η κουβανέζικη επανάσταση έδωσε τεράστια ώθηση στους αγώνες των λαών της Λατινικής Αμερικής, δεν υπήρξε άλλη νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση (με εξαίρεση τη Νικαράγουα το 1979), με αποτέλεσμα την απομόνωση του νεαρού εργατικού κράτους. Οι δύσκολες αντικειμενικές συνθήκες, σε συνδυασμό με το ότι η επανάσταση δεν βασίστηκε στη μαζική κινητοποίηση και αυτοοργάνωση της εργατικής τάξης αλλά σ’ ένα αγροτικό αντάρτικο, ευνόησαν την ανάπτυξη γραφειοκρατικών παραμορφώσεων. Ωστόσο, τα γραφειοκρατικά φαινόμενα εκδηλώθηκαν σε σαφώς μικρότερο βαθμό απ’ ό,τι στη Σοβιετική Ένωση, την Ανατολική Ευρώπη, την Κίνα. Το επίπεδο των δημοκρατικών ελευθεριών και οι θεσμοί λαϊκής συμμετοχής δεν είχαν καμία σχέση με τα ισχύοντα στις σταλινικές δικτατορίες, ενώ η ποιότητα των συστημάτων υγείας, παιδείας και κοινωνικών υπηρεσιών της Κούβας ήταν ανώτερη απ’ ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο κράτος της Λατινικής Αμερικής. Παράλληλα, η εξωτερική της πολιτική χαρακτηριζόταν από έναν έμπρακτο διεθνισμό. Πέρα από τους μαχητές που ακολούθησαν τον Τσε Γκεβάρα στο Κογκό και τη Βολιβία, η Κούβα βοήθησε με στρατό και εφόδια τον αγώνα του λαού της Αγκόλας, αρχικά ενάντια στην πορτογαλική αποικιακή κατοχή και στη συνέχεια ενάντια σ’ ένα αντιδραστικό αντάρτικο που ενισχυόταν από τους ιμπεριαλιστές. Επιπλέον, βρέθηκε στην πρωτοπορία του αγώνα για τη διαγραφή των χρεών των χωρών του Τρίτου Κόσμου.
Μετά την κατάρρευση των σταλινικών καθεστώτων, η Κούβα δοκιμάστηκε πολύ σκληρά. Εκείνη την περίοδο αποδείχθηκαν οι γερές βάσεις της επανάστασης, καθώς η αποσύνθεσή της θα ήταν βέβαιη χωρίς τη λαϊκή στήριξη. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Κούβα συνέχισε να οικοδομεί δεσμούς με τις προοδευτικές κυβερνήσεις που αναδείχθηκαν στη Λατινική Αμερική (Βενεζουέλα, Βολιβία, Εκουαδόρ κ.α.). Όμως τελευταία, ιδιαίτερα μετά την αποχώρηση του Κάστρο και την ανάληψη της εξουσίας απ’ τον αδελφό του Ραούλ, εφαρμόζονται πλήθος αντιδραστικών «μεταρρυθμίσεων»: παραχώρηση προνομίων σε ξένες εταιρίες, ιδιωτικοποιήσεις, απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων. Ο δρόμος της γραφειοκρατίας του κουβανέζικου ΚΚ οδηγεί γοργά στην παλινόρθωση του καπιταλισμού, που μόνο η μαζική αγωνιστική αφύπνιση της εργατικής τάξης και μια νέα διεθνής επαναστατική άνοδος μπορούν ν’ αποτρέψουν.
(αναδημοσίευση άρθρου του 2019, στην 60η επέτειο της κουβάνικης επανάστασης)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου