Φρίντριχ Ένγκελς “Για Την Επιβολή”

 ΤΟ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ

Το παρακάτω κείμενο του Ένγκελς γράφτηκε με αφορμή μια πολεμική που ακολούθησε τη διαγραφή (Σεπτέμβρης 1872) των αναρχικών του Μπακούνιν από την Πρώτη Διεθνή.

Μερικοί σοσιαλιστές έχουν εξαπολύσει τελευταία ολόκληρη σταυροφορία ενάντια σ’ αυτό που ονομάζουν αρχή της Επιβολής. Αρκεί να τούς πουν πως μια πράξη είναι αυταρχική για να την καταδικάσουν. Και γίνεται τέτοια κατάχρηση αυτής της συνοπτικής διαδικασίας είναι αναγκαίο να εξετάσουμε τα πράγματα από πιο κοντά.

Επιβολή, με την έννοια που η λέξη χρησιμοποιείται εδώ, σημαίνει την επιβολή της θέλησης κάποιου άλλου πάνω στη δική μας· από την άλλη μεριά ή εξουσία προϋποθέτει την υποταγή. Αφού λοιπόν αυτές οι δύο λέξεις ηχούν άσχημα και η σχέση που εκφράζουν είναι δυσάρεστη γι’ αυτούς που υποτάσσονται, το πρόβλημα είναι να εξακριβώσουμε μήπως υπάρχει κάποιος τρόπος για να απαλλαγούμε απ’ αυτήν, μήπως -παίρνοντας υπόψη μας τις σημερινές κοινωνικές συνθήκες- θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε ένα άλλο κοινωνικό σύστημα, όπου η επιβολή δεν θα είχε καμία δύναμη και συνεπώς θα έπρεπε να εξαφανιστεί. Όταν εξετάσουμε τις οικονομικές, βιομηχανικές και αγροτικές συνθήκες που αποτελούν τη βάση της σημερινής αστικής κοινωνίας διαπιστώνουμε ότι τείνουν ολοένα και περισσότερο να αντικαταστήσουν την απομονωμένη δράση των ατόμων με τη συνδυασμένη τους δράση. Η σύγχρονη βιομηχανία έχει αντικαταστήσει τα μικρά εργαστήρια των ανεξάρτητων παραγωγών με τα μεγάλα της εργοστάσια όπου εκατοντάδες εργάτες επιβλέπουν περίπλοκες ατμοκίνητες μηχανές· οι άμαξες και τα κάρα έχουν αντικατασταθεί από τα τραίνα, όπως τα μικρά πλοία με κουπιά και τα ιστιοφόρα έχουν αντικατασταθεί από τα ατμόπλοια. Η ίδια η γεωργία ολοένα και περισσότερο κυριαρχείται από τη μηχανή και τον ατμό, πράγμα πού αργά άλλα αναπόδραστα βάζει στη θέση των μικροϊδιοκτητών τους μεγάλους κεφαλαιοκράτες οι οποίοι με τη βοήθεια μισθωτών Εργατών καλλιεργούν τεράστιες Εκτάσεις γης. Παντού η συνδυασμένη δράση και ο συνδυασμός αλληλοεξαρτούμενων λειτουργιών, υποκαθιστούν την ανεξάρτητη δράση των ατόμων. Όμως όποιος μιλάει για συνδυασμένη δράση μιλάει για οργάνωση· είναι όμως δυνατό να έχουμε οργάνωση χωρίς Επιβολή;

Ας υποθέσουμε ότι μια κοινωνική επανάσταση εκθρόνισε τους κεφαλαιοκράτες που μέχρι σήμερα με την επιβολή τους διηύθυναν την παραγωγή και την κυκλοφορία των υλικών αγαθών. Ας υποθέσουμε, για να συζητήσουμε σε βάθος την άποψη των αντι-εξουσιαστών, ότι η γη και τα μέσα εργασίας πέρασαν στη συλλογική ιδιοκτησία των Εργατών που τα χρησιμοποιούν. Άραγε τότε θα λείψει ή επιβολή ή απλώς θα αλλάξει μορφή; Ας δούμε.

Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα νηματουργείο. Το βαμβάκι πρέπει να περάσει τουλάχιστον από έξη διαδοχικά στάδια επεξεργασίας μέχρι να φτάσει να γίνει νήμα και καθεμιά από τις επεξεργασίες αυτές γίνεται κατά το μεγαλύτερο μέρος σε διαφορετικές αίθουσες. Επιπλέον, για να λειτουργούν τα μηχανήματα χρειάζονται μηχανικοί για να επιβλέπουν τις ατμομηχανές, μηχανοτεχνίτες για τις τρέχουσες επισκευές, πολλοί άλλοι Εργάτες πού να μεταφέρουν τα προϊόντα από τον ένα χώρο στον άλλο, κ.ο.κ. Όλοι αυτοί οι εργάτες, άντρες, γυναίκες και παιδιά, είναι υποχρεωμένοι να αρχίζουν και να τελειώνουν τη δουλειά τους τις ώρες που ορίζει η επιβολή τού ατμού που δε δίνει δεκάρα για την ατομική αυτονομία. Συνεπώς οι εργαζόμενοι πρέπει πριν απ’ όλα να συμφωνήσουν για το ωράριο εργασίας. Κι αυτό το ωράριο, από τη στιγμή που θα καθοριστεί, πρέπει να τηρείται από όλους χωρίς εξαίρεση. Ύστερα προκύπτουν ιδιαίτερα προβλήματα σε κάθε εργαστήριο την κάθε στιγμή, για τον τρόπο παραγωγής, τη διανομή των υλικών κτλ., που πρέπει να λύνονται αμέσως γιατί διαφορετικά η παραγωγή μπορεί να σταματήσει. Και είτε τα προβλήματα αυτά λύνονται από έναν υπεύθυνο που έχει τεθεί επικεφαλής κάθε τομέα εργασίας είτε, όποτε είναι δυνατό, με απόφαση της πλειοψηφίας, η θέληση τού κάθε ξεχωριστού ατόμου θα πρέπει πάντα να υποτάσσεται, πράγμα πού σημαίνει ότι τα προβλήματα ρυθμίζονται με τρόπο αυταρχικό. Τα αυτόματα μηχανήματα που χρησιμοποιούν οι εργάτες σε ένα μεγάλο εργοστάσιο είναι πολύ περισσότερο τυραννικά απ’ όσο ήταν άλλοτε οι μικροκαπιταλιστές. Τουλάχιστον σχετικά με τις ώρες εργασίας μπορεί κανείς να γράψει στην πύλη αυτών των εργοστασίων: Όσοι μπαίνετε εδώ μέσα ξεχάστε κάθε αυτονομία! Αν ο άνθρωπος χάρη στην επιστήμη και το εφευρετικό πνεύμα του δάμασε τις δυνάμεις της φύσης, όμως κι αυτές τον εκδικήθηκαν υποτάσσοντάς τον στο βαθμό που τις μεταχειρίζεται σ’ ένα αληθινό δεσποτισμό, ανεξάρτητο από κάθε κοινωνική οργάνωση. Το να θέλει κανείς να καταργήσει την επιβολή στη μεγάλη βιομηχανία ισοδυναμεί με το να θέλει να καταργήσει την ίδια τη βιομηχανία, να καταστρέψει τους ατμοκίνητους αργαλειούς για να ξαναγυρίσει στο ροδάνι.

Ας πάρουμε τώρα ένα άλλο παράδειγμα: τους σιδηροδρόμους. Κι εδώ η συνεργασία ενός άπειρου αριθμού ατόμων είναι απόλυτα απαραίτητη, και η συνεργασία αυτή πρέπει να γίνεται σε ώρες καθορισμένες με ακρίβεια για να μη γίνονται δυστυχήματα. Η πρώτη προϋπόθεση αυτής της δουλειάς είναι η ύπαρξη μιας κυρίαρχης βούλησης που να ρυθμίζει τα δευτερεύοντα ζητήματα, είτε η βούληση αυτή εκπροσωπείται από ένα και μόνο άτομο είτε από μια επιτροπή στην οποία έχει ανατεθεί η εκτέλεση των αποφάσεων της πλειοψηφίας των ενδιαφερόμενων. Και στις δύο περιπτώσεις βλέπουμε να εκδηλώνεται μια επιβολή. Αλλά τι θα συνέβαινε στο πρώτο τραίνο που θα ξεκινούσε, αν είχε καταργηθεί η επιβολή των σιδηροδρομικών υπαλλήλων πάνω στους επιβάτες;

Πηγή : Πρόλογος