Η «Τέλεια Καταιγίδα» Που Έρχεται

Αντώνης Νταβανέλος

Οικονομία και κορονοϊός

Σύμ­φω­να με μια μέ­τρη­ση της Goldman Sachs ανά­με­σα σε πε­ρί­που 2.000 από τους ισχυ­ρό­τε­ρους «πε­λά­τες» της διε­θνώς, οι κα­πι­τα­λι­στές διαι­σθά­νο­νται ή εκτι­μούν ότι ωρι­μά­ζουν οι όροι μιας «τέ­λειας κα­ται­γί­δας»: μέσα στους επό­με­νους 2-3 μήνες είναι πι­θα­νό να συ­μπέ­σουν και να αλ­λη­λο­τρο­φο­δο­τη­θούν μια τε­ρά­στια υγειο­νο­μι­κή κρίση και μια οι­κο­νο­μι­κή κα­τάρ­ρευ­ση (οι όροι είναι του ευα­γούς ιδρύ­μα­τος της G.S.).

Είναι κοινό μυ­στι­κό ότι ο κο­ρο­νο­ϊ­ός δεν είναι το αίτιο της γε­νι­κευ­μέ­νης οι­κο­νο­μι­κής επι­δεί­νω­σης. Η πα­γκό­σμια οι­κο­νο­μία είχε, σε όλες τις ση­μα­ντι­κές πτυ­χές, μπει νω­ρί­τε­ρα σε γε­νι­κευ­μέ­νη επι­βρά­δυν­ση, η πτώση στα χρη­μα­τι­στή­ρια είχε αρ­χί­σει πριν την παν­δη­μία, οι ανα­λυ­τές προ­έ­βλε­παν ότι το 2020 θα ήταν μια απο­λύ­τως κρί­σι­μης χρο­νιά, συ­γκρί­σι­μη με το 2008.

Σε αυτόν τον «ξηρό κάμπο» ξέ­σπα­σε η πυρ­κα­γιά της παν­δη­μί­ας Cov-19. Οι συ­νέ­πειες θα είναι ση­μα­ντι­κές. Το «κλεί­σι­μο» της Κίνας θα έχει τε­ρά­στιες επι­πτώ­σεις στο πα­γκό­σμιο εμπό­ριο. Ο του­ρι­σμός στην Ιτα­λία είναι κλι­νι­κά νε­κρός. Η ανα­πό­φευ­κτη κρίση στον του­ρι­σμό και στην εστί­α­ση στην Ελ­λά­δα κά­νουν την «πει­θαρ­χία στο πρό­γραμ­μα» απο­λύ­τως μη ρε­α­λι­στι­κή. Όμως, από ένα ση­μείο και μετά, οι κα­πι­τα­λι­στές έρ­χο­νται αντι­μέ­τω­ποι με πιο θε­με­λιώ­δη προ­βλή­μα­τα: η πα­ρά­τα­ση της κα­ρα­ντί­νας σε πολ­λές και με­γά­λες χώρες βάζει αντι­κει­με­νι­κά σε ερώ­τη­μα τη δυ­να­τό­τη­τα να μεί­νουν εν λει­τουρ­γία με­γά­λες βιο­μη­χα­νι­κές μο­νά­δες και κρί­σι­μες επι­χει­ρή­σεις στις υπη­ρε­σί­ες, ενώ προ­στί­θε­ται το ερώ­τη­μα ενός νέου κύ­κλου ερ­γα­τι­κών διεκ­δι­κή­σε­ων που θα ξε­κι­νά από την προ­στα­σία της ζωής και της ασφά­λειας των ερ­γα­τών (όπως φά­νη­κε προει­δο­ποι­η­τι­κά στην Ιτα­λία).

Στο Γιού­ρο­γκρουπ, όπου προ­ϋ­πήρ­χε αγω­νία με τις προ­βλέ­ψεις ότι η οι­κο­νο­μία της Ευ­ρω­ζώ­νης πα­ρέ­με­νε εγκλω­βι­σμέ­νη στο πε­νι­χρό πο­σο­στό «ανά­πτυ­ξης» +1,8-2%, ακού­στη­καν τώρα φωνές που προ­βλέ­πουν ύφεση -2 ως -2,5%.

Στα διε­θνή χρη­μα­τι­στή­ρια η πτώση έχει φτά­σει στο 30%, ενώ κατά την Goldman Sachs η πτώση του κομ­βι­κού δεί­κτη S&P-500 θα συ­νε­χι­στεί αμεί­ω­τη κατά 15-20%.

Μπρο­στά σε αυτήν την κα­ται­γί­δα που ανα­δει­κνύ­ει τη στενή σύν­δε­ση ανά­με­σα στα κα­θή­κο­ντα αντι­με­τώ­πι­σης της υγειο­νο­μι­κής κρί­σης με τα αντί­στοι­χα της οι­κο­νο­μι­κής, το διε­θνές σύ­στη­μα δεν έχει ενιαία ηγε­σία και κα­τεύ­θυν­ση.

Ο Τραμπ απο­φά­σι­σε ότι απέ­να­ντι στον «κι­νέ­ζι­κο ιό» δεν χρειά­ζε­ται να κάνει τί­πο­τα πέρα από το κλεί­σι­μο των συ­νό­ρων, για να μη δια­τα­ρά­ξει τις προ­τε­ραιό­τη­τες της προ­ε­κλο­γι­κής του κα­μπά­νιας. Ο Τζόν­σον απο­φά­σι­σε να πο­ντά­ρει στην «ανο­σία αγέ­λης», να αφή­σει ανοι­χτό το εν­δε­χό­με­νο να νο­σή­σει ένα τε­ρά­στιο πο­σο­στό των νε­ό­τε­ρων ηλι­κιών, προ­κει­μέ­νου να υπάρ­χει «ανο­σία» στο ερ­χό­με­νο φθι­νό­πω­ρο, αδια­φο­ρώ­ντας εγκλη­μα­τι­κά για τον κίν­δυ­νο θα­νά­του εκα­το­ντά­δων χι­λιά­δων ηλι­κιω­μέ­νων και άλλων «ευ­πα­θών ομά­δων».

Στην ηπει­ρω­τι­κή Ευ­ρώ­πη, όπου επι­κρά­τη­σε η επι­λο­γή της τα­χύ­τε­ρης με­τά­βα­σης στις κα­ρα­ντί­νες, αυτό δεν έγινε με αν­θρω­πι­στι­κά κρι­τή­ρια: στην Ιτα­λία, ημι-επι­σή­μως, οι για­τροί ωθού­νται από το κρά­τος στο να απο­κλεί­ουν από τις ΜΕΘ τους ηλι­κιω­μέ­νους πάνω των 80 χρο­νών. Πα­ρε­μπι­πτό­ντως, αυτή είναι η προ­ο­πτι­κή για όλες τις χώρες αν τα κρού­σμα­τα συ­νε­χί­σουν να πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νται με τους ση­με­ρι­νούς ρυθ­μούς.

Όπως έγρα­ψε ο Βρε­τα­νός οι­κο­νο­μι­κός ανα­λυ­τής, Jeremy Warner «από την οι­κο­νο­μι­κή σκο­πιά, ο Covid-19 μπο­ρεί να απο­δει­χθεί μα­κρο­πρό­θε­σμα ευ­ερ­γε­τι­κός, αφού θα­να­τώ­νει κυ­ρί­ως ηλι­κιω­μέ­να-εξαρ­τη­μέ­να άτομα…» (πα­ρα­τί­θε­ται από τον Μάικλ Ρό­μπερτς, στο άρθρο του «Ήταν ο ιός που το έκανε»). Ίσως, δη­λα­δή, να πρό­κει­ται και για μια κά­ποια λύση στα προ­βλή­μα­τα του ασφα­λι­στι­κού συ­στή­μα­τος, όπου κατά τους φι­λε­λέ­δες εξα­κο­λου­θούν να είναι «πα­ρά­λο­γα υψη­λές» οι δα­πά­νες για τις συ­ντά­ξεις.

Αυτό που ξεχνά αυτή η κα­νι­βα­λι­κή «σχολή» είναι ότι οι απο­φά­σεις εξαρ­τώ­νται πάντα από την κοι­νω­νία, η οποία σε πε­ριό­δους κρί­σης γί­νε­ται πιο άγρυ­πνη.

Στο Γιού­ρο­γκρουπ απο­φά­σι­σαν μέσα σε αυτές τις συν­θή­κες να χα­λα­ρώ­σουν το δη­μο­σιο­νο­μι­κό «κορσέ» της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης πει­θαρ­χί­ας. Να δια­θέ­σουν κά­ποια ποσά (38 δισ. ευρώ) για την ενί­σχυ­ση των συ­στη­μά­των υγεί­ας και –κυ­ρί­ως!- για την ενί­σχυ­ση των επι­χει­ρή­σε­ων. Να δια­θέ­σουν με­γα­λύ­τε­ρα ποσά για την «ενί­σχυ­ση της ρευ­στό­τη­τας», δη­λα­δή για την υπε­ρά­σπι­ση των τρα­πε­ζών (αφού ήδη οι ιτα­λι­κές τρά­πε­ζες θε­ω­ρού­νται μια απα­σφα­λι­σμέ­νη «βόμβα» και δεν λεί­πουν συ­γκρί­σεις τους με την κα­τά­στα­ση στην Ελ­λά­δα στις αρχές της κρί­σης). Να επι­τρέ­ψουν μια με­γα­λύ­τε­ρη κυ­βερ­νη­τι­κή-κρα­τι­κή πα­ρέμ­βα­ση στο εσω­τε­ρι­κό των εθνι­κών οι­κο­νο­μιών. Σε αυτά τα πλαί­σια, πχ, η Γαλ­λία του Μα­κρόν εξήγ­γει­λε πρό­γραμ­μα 45 δισ. ευρώ για την ενί­σχυ­ση των γαλ­λι­κών επι­χει­ρή­σε­ων, αλλά και πρό­γραμ­μα «εγ­γύ­η­σης» εται­ρι­κών χρεών από το γαλ­λι­κό δη­μό­σιο ύψους 300 δισ. ευρώ.

Για τον Μη­τσο­τά­κη αυτά ση­μαί­νουν απαλ­λα­γή από την (ούτως ή άλλως ανέ­φι­κτη) υπο­χρέ­ω­ση για πλε­ό­να­σμα 3,5% του ΑΕΠ φέτος, όπως και εξαί­ρε­ση του κό­στους των έκτα­κτων μέ­τρων από το μη­χα­νι­σμό της «επι­τή­ρη­σης».

Η χα­λά­ρω­ση της νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρης πει­θαρ­χί­ας ήταν ανα­με­νό­με­νη και όχι άλ­λω­στε πρω­το­φα­νής. Το 2008 το διε­θνές σύ­στη­μα, παρά τα νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρα ιδε­ο­λο­γή­μα­τα, αντέ­δρα­σε στην τότε κρίση μέσω μιας τε­ρα­στί­ων δια­στά­σε­ων κρα­τι­κή (εθνι­κή και διε­θνι­κή) πα­ρέμ­βα­ση.

Η πραγ­μα­τι­κή προ­ο­πτι­κή της ανα­τρο­πής του νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού ση­μαί­νει άλλα πράγ­μα­τα, από τη σκο­πιά των ερ­γα­τι­κών και λαϊ­κών συμ­φε­ρό­ντων.

Στις συ­γκε­κρι­μέ­νες συν­θή­κες, η απο­φα­σι­στι­κή ενί­σχυ­ση του δη­μό­σιου συ­στή­μα­τος υγεί­ας είναι προ­φα­νής προ­τε­ραιό­τη­τα. Που δεν κα­λύ­πτε­ται από τα ελά­χι­στα κυ­βερ­νη­τι­κά μέτρα, των πε­ριο­ρι­σμέ­νων προ­σλή­ψε­ων (ελα­στι­κο­ποι­η­μέ­νων) για­τρών και νο­σο­κό­μων, όπως και των πόρων για την προ­μή­θεια των απο­λύ­τως ανα­γκαί­ων υλι­κών. Ενί­σχυ­ση ση­μαί­νει μα­ζι­κές προ­σλή­ψεις, απο­φα­σι­στι­κή με­τα­φο­ρά πόρων (πχ από τους εξο­πλι­σμούς και την κα­τα­στο­λή…), έμ­φα­ση στην έρευ­να για φάρ­μα­κα και εμ­βό­λια, επί­τα­ξη του πα­ρα­σι­τι­κού ιδιω­τι­κού τομέα υγεί­ας, σύ­γκρου­ση με την εμπο­ρευ­μα­το­ποί­η­ση που έχουν επι­βά­λει οι με­γά­λες φαρ­μα­κευ­τι­κές κ.ο.κ. Ανά­λο­γα μέτρα εξα­κο­λου­θούν να είναι μα­κριά από τον ορί­ζο­ντα των κυ­βερ­νή­σε­ων και της ΕΕ.

Κρί­σι­μο επί­σης είναι το αν οι πόροι και τα μέτρα «ενί­σχυ­σης» θα κα­τα­λή­ξουν υπέρ των επι­χει­ρή­σε­ων ή των ερ­γα­ζό­με­νων σε αυτές. Στην Ιτα­λία οι ερ­γα­τι­κές κι­νη­το­ποι­ή­σεις έκα­ναν μια αρχή, βά­ζο­ντας το ζή­τη­μα της υγεί­ας και της ασφά­λειας των ερ­γα­τών ως προ­ϋ­πό­θε­ση για να πα­ρα­μεί­νει εν λει­τουρ­γία ένα ερ­γο­στά­σιο. Η σχε­τι­κή θε­μα­το­λο­γία που απλώ­νε­ται μπρο­στά μας είναι τε­ρά­στια και αφορά τα πάντα: μισθό, ωρά­ρια, ορ­γά­νω­ση της πα­ρα­γω­γής, σχέ­σεις ερ­γα­σί­ας, δη­λα­δή τε­λι­κό όλον το συ­σχε­τι­σμό δύ­να­μης μέσα στη φά­μπρι­κα.

Ανά­λο­γα, η κα­ρα­ντί­να βάζει τε­ρά­στια ζη­τή­μα­τα ενί­σχυ­σης των απλών αν­θρώ­πων. Οι συ­ντα­ξιού­χοι, οι απο­μο­νω­μέ­νοι, οι αδύ­να­μοι θα χρεια­στούν ει­σο­δη­μα­τι­κή ενί­σχυ­ση, αλλά και ευ­ρύ­τε­ρη κοι­νω­νι­κή βο­ή­θεια, προ­κει­μέ­νου να απο­φευ­χθούν ακραία φαι­νό­με­να δυ­στυ­χί­ας.

Η κρίση που έρ­χε­ται είναι με­γά­λη. Το πώς θα γυ­ρί­σει μέσα σε αυτήν ο συ­σχε­τι­σμός των κοι­νω­νι­κών δυ­νά­με­ων είναι κάτι που δεν μπο­ρεί να προ­βλε­φθεί. Πολ­λές φορές στην ιστο­ρία, η ακραία πίεση πάνω στους αν­θρώ­πους επέ­φε­ρε εκτί­να­ξη του ρι­ζο­σπα­στι­σμού. Η έκ­βα­ση θα κρι­θεί από τα πράγ­μα­τα που θα γί­νουν, αρ­χί­ζο­ντας από τώρα, αλλά κυ­ρί­ως αμέ­σως μετά τα πρώτο –κα­τα­νοη­τό- σοκ.

*Ανα­δη­μο­σί­ευ­ση από την Ερ­γα­τι­κή Αρι­στε­ρά