«ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΩ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ» 65 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΞΕΣΠΑΣΜΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΑΛΓΕΡΙΑΣ 1 Νοέμβρη 1954 – Η παθιασμένη συμμετοχή των τροτσκιστών

Γράφει ο Χάρης Παπαδόπουλος

(με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Χάρη Κωστούλα: «Ο Μισέλ Πάμπλο, η Αλγερινή Επανάσταση και η εποχή μας»)

Υπάρ­χει ένας δια­δε­δο­μέ­νος μύθος μέσα στον κόσμο της Αρι­στε­ράς. Ο μύθος πως οι επα­να­στα­τι­κές ορ­γα­νώ­σεις που ανα­φέ­ρο­νται στις ιδέες του Τρό­τσκι, δεν έχουν σχέση με το αντι­-ι­μπε­ρια­λι­στι­κό κί­νη­μα. Κι ακόμα πως το υπο­βαθ­μί­ζουν και εν τέλει το πε­ρι­φρο­νούν, δί­νο­ντας όλη τους την προ­σο­χή στις εξε­λί­ξεις στις Μη­τρο­πό­λεις του ανε­πτυγ­μέ­νου κα­πι­τα­λι­σμού.

Όμως, η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα δεν έχει την πα­ρα­μι­κρή σχέση με τον μύθο. Οι τρο­τσκι­στές είχαν πάντα μια ου­σια­στι­κή συμ­με­το­χή στην αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κή πάλη, παρά τις πολύ μι­κρές ορ­γα­νω­μέ­νες τους δυ­νά­μεις. Και η πιο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κή διά­ψευ­ση του κα­τα­σκευα­σμέ­νου μύθου ήταν η εμπλο­κή στην Αλ­γε­ρι­νή Επα­νά­στα­ση ολό­κλη­ρου του δυ­να­μι­κού της 4ης Διε­θνούς στο πλευ­ρό των Αρά­βων εξε­γερ­μέ­νων, ενά­ντια στον γαλ­λι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό.

Σε αντί­θε­ση με το σύ­νο­λο σχε­δόν της γαλ­λι­κής αρι­στε­ράς που κρά­τη­σε «φρό­νι­μες απο­στά­σεις», οι τρο­τσκι­στές όχι μόνο συμ­με­τεί­χαν αλλά πήραν πάνω τους και όλη την ευ­θύ­νη για την επι­τυ­χία του αλ­γε­ρι­νού αντάρ­τι­κου. Η 4η Διε­θνής ορ­γά­νω­σε τη στα­θε­ρή ροή όπλων για τον αλ­γε­ρι­νό επα­να­στα­τι­κό στρα­τό κα­τα­σκευά­ζο­ντας κρυφά 4 ερ­γο­στά­σια στο Μα­ρό­κο για την πα­ρα­γω­γή τους. Έφτια­ξε ακόμη κι ένα πα­ρά­νο­μο εκτυ­πω­τή­ριο πλα­στών γαλ­λι­κών χαρ­το­νο­μι­σμά­των στην Ολ­λαν­δία για τη χρη­μα­το­δό­τη­ση της Αλ­γε­ρι­νής Αντί­στα­σης.

Το βι­βλίο:

Αυτή την – άγνω­στη σε πολ­λούς και πολ­λές – επο­ποι­ία ξα­να­θυ­μί­ζει το βι­βλίο του Χάρη Κω­στού­λα: «Ο Μισέλ Πά­μπλο, η Αλ­γε­ρι­νή Επα­νά­στα­ση και η εποχή μας». Το συ­γκε­κρι­μέ­νο έργο βα­σί­ζε­ται στη σχε­τι­κή διά­λε­ξη που έδωσε ο συγ­γρα­φέ­ας του το 2016 στο Ιν­στι­τού­το «Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος». Το βι­βλίο κυ­κλο­φο­ρεί από τις εκ­δό­σεις «ΕΝΕ­ΚΕΝ» του ποι­η­τή Γιώρ­γου Γιαν­νό­που­λου και είναι αφιε­ρω­μέ­νο στον βε­τε­ρά­νο σύ­ντρο­φο Δη­μή­τρη Λι­βιε­ρά­το, έναν από τους τρο­τσκι­στές που έφτια­ξαν ένα από τα 4 ερ­γο­στά­σια όπλων στο Μα­ρό­κο.

Ο συγ­γρα­φέ­ας Χάρης Κω­στού­λας είναι ορ­γα­νω­μέ­νος από τα μα­θη­τι­κά του χρό­νια σε τρο­τσκι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις και είναι τα τε­λευ­ταία χρό­νια μέλος της πο­λι­τι­κής ομά­δας Κομ­μου­νι­στι­κή Επα­να­στα­τι­κή Δράση. Αυτό εδώ είναι το πρώτο του βι­βλίο που δη­μο­σιεύ­ε­ται.

Η Αλ­γε­ρία πριν από τη χει­ρα­φέ­τη­ση

Η Αλ­γε­ρία είναι η με­γα­λύ­τε­ρη σε έκτα­ση αρα­βι­κή χώρα και ταυ­τό­χρο­να η με­γα­λύ­τε­ρη χώρα της Αφρι­κής. Κι όμως, μέχρι το 1962 η Αλ­γε­ρία θε­ω­ρού­νταν «μη­τρο­πο­λι­τι­κό έδα­φος της Γαλ­λί­ας». Η Αλ­γε­ρία, υπό­δου­λη στους Γάλ­λους από το 1830, είχε πάνω από 15 εκα­τομ­μύ­ρια πλη­θυ­σμό στις αρχές του 1950, από τους οποί­ους το 1 εκα­τομ­μύ­ριο ήταν Γάλ­λοι άποι­κοι. Δι­καιώ­μα­τα εκλο­γι­κά και σο­βα­ρή οι­κο­νο­μι­κή δύ­να­μη διέ­θε­ταν μόνο οι Ευ­ρω­παί­οι άποι­κοι, ενώ οι Άρα­βες και Βέρ­βε­ροι ντό­πιοι ζού­σαν με τον φόβο της αυ­θαι­ρε­σί­ας και της κα­τα­στο­λής και σε συν­θή­κες ακραί­ας φτώ­χειας. Δύο μόνο διέ­ξο­δοι υπήρ­χαν: είτε η με­τα­νά­στευ­ση – εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες Αλ­γε­ρι­νοί γί­νο­νταν ανει­δί­κευ­το και κα­κο­πλη­ρω­μέ­νο ερ­γα­τι­κό δυ­να­μι­κό στην ίδια τη Γαλ­λία – είτε η στρα­το­λό­γη­ση στον γαλ­λι­κό στρα­τό. Ακόμη κι όταν θα ξε­σπά­σει η πο­λύ­νε­κρη αλ­γε­ρι­νή επα­νά­στα­ση, από τους 120.000 νε­κρούς των δυ­νά­με­ων κα­τα­στο­λής, πε­ρί­που τα ¾ θα είναι Αλ­γε­ρι­νοί μου­σουλ­μά­νοι και λι­γό­τε­ροι από 30.000 οι νε­κροί Γάλ­λοι στρα­τιώ­τες και αστυ­νο­μι­κοί. Οι νε­κροί από την πλευ­ρά των εξε­γερ­μέ­νων  

Αλ­γε­ρία: η ντρο­πή της σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας και του στα­λι­νι­σμού

Στο 4ο Συ­νέ­δριο της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς το 1922, ο Τρό­τσκι πήρε τον λόγο για να κα­ταγ­γεί­λει το «σκάν­δα­λο Σίντι Μπελ Αμπές». Ήταν μια το­πι­κή ορ­γά­νω­ση του Γαλ­λι­κού Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος στην Αλ­γε­ρία που είχε στεί­λει επι­στο­λή στην κομ­μα­τι­κή ηγε­σία με την οποία κα­τήγ­γει­λε την «Έκ­κλη­ση της Μό­σχας» για στή­ρι­ξη στην ανε­ξαρ­τη­σία των γαλ­λι­κών αποι­κιών στη Β. Αφρι­κή. Για τους αποί­κους που απο­τε­λού­σαν τα μέλη της, οι ντό­πιοι ήταν «εκ γε­νε­τής ανί­κα­νοι για οι­κο­νο­μι­κή, κοι­νω­νι­κή, ηθική ανά­πτυ­ξη». Ο Τρό­τσκι δή­λω­σε ορθά κοφτά ότι το επα­να­στα­τι­κό κόμμα «δεν μπο­ρεί να ανε­χτεί όχι δυο ώρες, αλλά ούτε δυο λεπτά στις γραμ­μές του συ­ντρό­φους με νο­ο­τρο­πία δου­λο­κτή­τη»[1].

Τα Κομ­μου­νι­στι­κά Κόμ­μα­τα και μαζί τους το Γαλ­λι­κό, πήραν γρή­γο­ρα δια­ζύ­γιο από αυτή τη διε­θνι­στι­κή πα­ρά­δο­ση με την επι­κρά­τη­ση του στα­λι­νι­σμού στη Ρωσία και την εξο­ρία του Τρό­τσκι. Το 1936, με τη νίκη του Λαϊ­κού Με­τώ­που στις γαλ­λι­κές εκλο­γές, ήρθε η πρώτη ευ­και­ρία να απο­δει­χθεί πως η Γαλ­λι­κή Αρι­στε­ρά ήταν πολύ κα­τώ­τε­ρη των προσ­δο­κιών των αποι­κιο­κρα­τού­με­νων μαζών. Ένα νο­μο­σχέ­διο για την επέ­κτα­ση του δι­καιώ­μα­τος της ψήφου σε 25.000 μου­σουλ­μά­νους της Αλ­γε­ρί­ας βάλ­τω­σε και χά­θη­κε κάπου με­τα­ξύ Εθνο­συ­νέ­λευ­σης και Γε­ρου­σί­ας και αντί των δι­καιω­μά­των ακο­λού­θη­σε άγρια κα­τα­στο­λή. Το 1939, λίγο πριν βγει στην πα­ρα­νο­μία το Γαλ­λι­κό Κ.Κ., ο Μωρίς Τορέζ, ο γε­νι­κός γραμ­μα­τέ­ας του, πρό­λα­βε να ανα­κοι­νώ­σει σε ομι­λία του στο Αλ­γέ­ρι πως το αλ­γε­ρι­νό έθνος είναι ακόμη «υπό δια­μόρ­φω­ση» και άρα δεν δι­καιού­ται ανε­ξαρ­τη­σία, παρά μόνο «διευ­ρυ­μέ­νη αυ­το­νο­μία».

Όμως, καμιά απο­γο­ή­τευ­ση δεν είχε τη γεύση του αδι­κο­χυ­μέ­νου αί­μα­τος που δο­κί­μα­σαν οι Αλ­γε­ρι­νοί το 1945. Η «σφαγή του Σετίφ» θα μεί­νει στον κα­τά­λο­γο των πιο φρι­κτών εγκλη­μά­των κα­τα­στο­λής της πα­γκό­σμιας αποι­κιο­κρα­τί­ας. Μέσα σε μια μέρα, η δια­δή­λω­ση των Αλ­γε­ρι­νών -που γιόρ­τα­ζαν το τέλος του Β΄ Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου διεκ­δι­κώ­ντας τις ελευ­θε­ρί­ες τους- θα εξο­ντω­θεί ανε­λέ­η­τα. Το γαλ­λι­κό κρά­τος πα­ρα­δέ­χτη­κε «μο­νά­χα» 1.500 δο­λο­φο­νη­μέ­νους δια­δη­λω­τές. Οι αγ­γλι­κές στρα­τιω­τι­κές δυ­νά­μεις, που στάθ­μευαν ακόμη εκεί­νη την εποχή στην Αλ­γε­ρία, τους υπο­λό­γι­ζαν σε πε­ρισ­σό­τε­ρους από 6.000. Φαί­νε­ται, όμως, πως ο αριθ­μός των νε­κρών ήταν πε­ντα­ψή­φιος.

Λε­πτο­μέ­ρεια που δεν πρέ­πει να ξε­χνιέ­ται: Η γαλ­λι­κή κυ­βέρ­νη­ση του 1945, η οποία ορ­γά­νω­σε τη σφαγή, πε­ριε­λάμ­βα­νε σο­σια­λι­στές και κομ­μου­νι­στές υπουρ­γούς στους κόλ­πους της. Οι αξιό­τι­μοι αυτοί κύ­ριοι και τα κόμ­μα­τά τους κρά­τη­σαν χα­μη­λούς τους τό­νους για το μα­κε­λειό των δια­δη­λω­τών, προ­σπα­θώ­ντας να μη δια­τα­ρά­ξουν «τη συ­νο­χή της κυ­βέρ­νη­σης». Θα ακο­λου­θή­σει η ει­σβο­λή του γαλ­λι­κού στρα­τού στο Βιετ­νάμ, όπου γάλ­λος κομ­μου­νι­στής υπουρ­γός θα δια­τά­ξει τους αε­ρο­πο­ρι­κούς βομ­βαρ­δι­σμούς των συ­ντρό­φων του, βιετ­να­μέ­ζων κομ­μου­νι­στών. Η πε­ρι­πέ­τεια ανα­κα­τά­λη­ψης της αποι­κί­ας του Βιετ­νάμ θα λάβει τέλος με την πα­νω­λε­θρία του Ντιεν-Μπιεν-Φου. Στις 7 Μάη του 1954, 12.000 επί­λε­κτοι Γάλ­λοι στρα­τιώ­τες θα πα­ρα­δο­θούν στους Βιετ­να­μέ­ζους αντάρ­τες.

Την 1η Νο­έμ­βρη του 1954, κι ενώ ακόμη η Γαλ­λία δεν έχει εκ­κε­νώ­σει το Βιετ­νάμ, μια ομάδα αλ­γε­ρι­νών ανταρ­τών ξε­κι­νά τον πό­λε­μο ενά­ντια στο γαλ­λι­κό κρά­τος, χτυ­πώ­ντας μια σειρά αστυ­νο­μι­κά τμή­μα­τα και κυ­βερ­νη­τι­κούς στό­χους στην Αλ­γε­ρία. Ήταν το Εθνι­κό Απε­λευ­θε­ρω­τι­κό Μέ­τω­πο (FNL) με ηγέτη τον Μπεν Μπελά, μια μικρή σχε­τι­κά ομάδα με 800 ανε­παρ­κώς εξο­πλι­σμέ­νους αντάρ­τες, που δεν έμοια­ζε να απο­τε­λεί ση­μα­ντι­κό κίν­δυ­νο για τη γαλ­λι­κή αποι­κιο­κρα­τία.

Αντί­θε­τα, όπως ση­μειώ­νει ο Χάρης Κω­στού­λας, πολύ πιο ση­μα­ντι­κή ορ­γά­νω­ση έμοια­ζε να είναι ο «Βο­ρειο­α­φρι­κα­νι­κός Αστέ­ρας» του Με­σά­λι Χατζ, μα­χη­τι­κός ρε­φορ­μι­στι­κός σχη­μα­τι­σμός που είχε και ση­μα­ντι­κή σχέση με τους αλ­γε­ρι­νούς ερ­γά­τες στη Γαλ­λία. Ο Χατζ διεκ­δι­κού­σε «πε­ρισ­σό­τε­ρη αυ­το­νο­μία» και ένα τμήμα από την αρι­στε­ρή πτέ­ρυ­γα της ορ­γά­νω­σής του που απο­χώ­ρη­σε, οι «ακτι­βι­στές», οπα­δοί της ανε­ξαρ­τη­σί­ας με ηγέτη τον Μπεν Μπελά, ήταν αυτοί που δη­μιούρ­γη­σαν το FNL.

Η 4η Διε­θνής και η γαλ­λι­κή τρο­τσκι­στι­κή ορ­γά­νω­ση δια­τη­ρού­σαν επί 3-4 χρό­νια επα­φές με την ορ­γά­νω­ση του Χατζ. Όμως, με το ξε­κί­νη­μα της επα­νά­στα­σης το 1954, οι τρο­τσκι­στές έψα­ξαν να συν­δε­θούν με τους αντάρ­τες και να τους προ­σφέ­ρουν κάθε υπο­στή­ρι­ξη. Ταυ­τό­χρο­να, ο «Βο­ρειο­α­φρι­κα­νι­κός Αστέ­ρας» -που δια­χώ­ρι­σε τη θέση του από τη βία των ανταρ­τών- θα ακο­λου­θή­σει πο­ρεία εκ­φυ­λι­σμού, κα­τα­λή­γο­ντας από τη μια στη σύν­δε­ση με το Γαλ­λι­κό Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμμα και από την άλλη στη συ­νερ­γα­σία με τους Γάλ­λους αποι­κιο­κρά­τες.

Η Γαλ­λία, στα πρώτα τέσ­σε­ρα χρό­νια της Αλ­γε­ρι­νής Επα­νά­στα­σης, δια­θέ­τει κυ­βερ­νή­σεις σο­σια­λι­στών. Αυτό, όμως, δεν έκανε σε τί­πο­τα ηπιό­τε­ρη την κα­τα­στο­λή στην Αλ­γε­ρία. Ανα­κρί­σεις χι­λιά­δων αν­θρώ­πων με βα­σα­νι­στή­ρια, μα­ζι­κή χρήση βομ­βών να­πάλμ, ξε­κλή­ρι­σμα ολό­κλη­ρων χω­ριών με τη μέ­θο­δο που χρη­σι­μο­ποί­η­σαν οι Ναζί στα Κα­λά­βρυ­τα και τον Χορ­τιά­τη, αυτή ήταν η κα­θη­με­ρι­νή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα για τον αλ­γε­ρι­νό λαό. Έτσι, οι επι­χει­ρή­σεις «αστυ­νό­μευ­σης» ακο­λου­θού­σαν η μία την άλλη και στο FNL δεν έλει­ψαν ποτέ οι μα­χη­τές και μα­χή­τριες προς στρα­το­λό­γη­ση. Το 1958, όταν εξε­γεί­ρε­ται η δεξιά στη Γαλ­λία επα­να­φέ­ρο­ντας τον Ντε Γκωλ, υπάρ­χουν στην Αλ­γε­ρία 1.000.000 γάλ­λοι στρα­τιώ­τες, χωρίς να κα­τα­φέρ­νουν να την ελέγ­ξουν απο­τε­λε­σμα­τι­κά.

Την ίδια ώρα η γραμ­μή του Γαλ­λι­κού Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος ήταν «μια στο καρφί και μια στο πέ­τα­λο». Πέ­ρα­σαν τρία χρό­νια, ώσπου το κόμμα αυτό να απο­φα­σί­σει κι­νη­το­ποι­ή­σεις ενά­ντια στα εγκλή­μα­τα των γαλ­λι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων στην Αλ­γε­ρία. Και ακόμη και τότε το κε­ντρι­κό του σύν­θη­μα ήταν: «Ει­ρή­νη στην Αλ­γε­ρία». Την αλ­γε­ρι­νή ανε­ξαρ­τη­σία οι γάλ­λοι στα­λι­νι­κοί την απο­δέ­χτη­καν μο­νά­χα όταν είχε γίνει πια πραγ­μα­τι­κό­τη­τα.

Τον ίδιο καιρό, η 4η Διε­θνής προ­σπα­θού­σε να βρει τρόπο να φανεί χρή­σι­μη στο αλ­γε­ρι­νό επα­να­στα­τι­κό κί­νη­μα. Ήδη από το τέλος του 1954 οι γάλ­λοι τρο­τσκι­στές είχαν ανα­λά­βει να εκ­δί­δουν με δικά τους μέσα την εφη­με­ρί­δα του FNL «Résistances Algériennes», φυ­σι­κά σε συν­θή­κες πα­ρα­νο­μί­ας. Αλλά το αλ­γε­ρι­νό αντάρ­τι­κο χρεια­ζό­ταν επει­γό­ντως όπλα. Τα ελά­χι­στα που προ­μη­θεύ­ο­νταν από λα­θρέ­μπο­ρους δεν κά­λυ­πταν τις ανά­γκες, ενώ τα κράτη στα οποία απευ­θύν­θη­καν οι αντάρ­τες για βο­ή­θεια, η Αί­γυ­πτος του Νάσερ και η Γιου­γκο­σλα­βία του Τίτο, δεν δε­χό­ντου­σαν να επω­μι­στούν το ρίσκο. Η 4η Διε­θνής θα ανα­λά­βει να κα­λύ­ψει το κενό. Χωρίς να δια­θέ­τει χρή­μα­τα, στε­λέ­χη ή τε­χνο­γνω­σία κα­τα­φέρ­νει να φτιά­ξει μυ­στι­κά 4 «φάρ­μες του ήλιου» στο Μα­ρό­κο, όπου κα­τα­σκεύ­α­ζε όπλα για τον αγώνα του FNL.

Σύ­ντο­μα θα ακο­λου­θή­σει και ένα πα­ρά­νο­μο ερ­γα­στή­ριο στην Ολ­λαν­δία, όπου τυ­πώ­νο­νταν πλα­στά γαλ­λι­κά χαρ­το­νο­μί­σμα­τα. Η ολ­λαν­δι­κή αστυ­νο­μία θα ει­σβάλ­λει στο ερ­γα­στή­ριο και θα συλ­λά­βει τον ίδιο τον γραμ­μα­τέα της 4ης, τον Μι­χά­λη Ράπτη, γνω­στό με το επα­να­στα­τι­κό ψευ­δώ­νυ­μο «Πά­μπλο».

Όλα τα πα­ρα­πά­νω πε­ρι­γρά­φο­νται με ζω­ντά­νια από τον Χάρη Κω­στού­λα στο πρώτο μέρος του βι­βλί­ου του, που αφορά τον Μι­χά­λη Ράπτη, και το με­γα­λύ­τε­ρο τμήμα του δεύ­τε­ρου μέ­ρους της μπρο­σού­ρας του που έχει κέ­ντρο τα γε­γο­νό­τα της Αλ­γε­ρι­νής Επα­νά­στα­σης και την εμπλο­κή των τρο­τσκι­στών. Στο τέλος, όμως, του δεύ­τε­ρου μέ­ρους βρί­σκε­ται ένα κομ­μά­τι, πολύ πιο αδύ­να­το πο­λι­τι­κά κατά τη γνώμη μας, που αφορά την «αυ­το­δια­χεί­ρι­ση στην Αλ­γε­ρία».

«Αυ­το­δια­χεί­ρι­ση» ή κρα­τι­κή γρα­φειο­κρα­τία;

Όταν ο γαλ­λι­κός στρα­τός ανα­γκά­στη­κε να απο­συρ­θεί νι­κη­μέ­νος από την Αλ­γε­ρία μαζί με το 1 εκα­τομ­μύ­ριο των Γάλ­λων αποί­κων, τα πάντα ήταν υπό διά­λυ­ση: Με τα αφε­ντι­κά φευ­γά­τα, οι επι­χει­ρή­σεις και τα με­γά­λα κτή­μα­τα είχαν εγκα­τα­λει­φθεί στα χέρια αυτών που τα δού­λευαν.

Σύμ­φω­να με τον Χάρη Κω­στού­λα, ήταν ο Μι­χά­λης Ρά­πτης, έμπι­στος σύμ­βου­λος πλέον του ηγέτη του FNL Μπεν Μπελά, αυτός που πρό­τει­νε ως λύση την αυ­το­δια­χεί­ρι­ση. Προ­τά­θη­κε η αυ­το­δια­χεί­ρι­ση αντί της πώ­λη­σης σε Αλ­γε­ρι­νούς κε­φα­λαιο­κρά­τες ή της εθνι­κο­ποί­η­σης, λύ­σε­ων που θα έβρι­σκαν ρι­ζι­κά αντί­θε­τους τους αγρό­τες και ερ­γά­τες της Αλ­γε­ρί­ας. Σύμ­φω­να με τα λόγια του συγ­γρα­φέα μας, η αυ­το­δια­χεί­ρι­ση αυτή ήταν ένας «τρί­τος δρό­μος», ένα τε­ρά­στιο πεί­ρα­μα «σο­σια­λι­στι­κού βα­θέ­μα­τος της εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κής επα­νά­στα­σης».

Πα­ράλ­λη­λα με αυτό το «βά­θε­μα», κατά τον Κω­στού­λα, ο ίδιος ο Μι­χά­λης Ρά­πτης «ανυ­ψώ­νε­ται θε­ω­ρη­τι­κά» προ­σπα­θώ­ντας να αντι­με­τω­πί­σει την πρα­κτι­κή της αυ­το­δια­χεί­ρι­σης, «του μο­να­δι­κού πραγ­μα­τι­κού πε­ριε­χο­μέ­νου που μπο­ρεί να έχει ο σο­σια­λι­σμός» κατά τον ίδιο. Όλα αυτά σε μια χώρα όπου ο συγ­γρα­φέ­ας Κω­στού­λας πε­ρι­γρά­φει ως εξής τον συ­σχε­τι­σμό δυ­νά­με­ων μέσα στην αλ­γε­ρι­νή επα­να­στα­τι­κή κυ­βέρ­νη­ση: «Οι επα­να­στα­τι­κές κομ­μου­νι­στι­κές δυ­νά­μεις είναι εξό­χως μειο­ψη­φι­κές και στην πλειο­ψη­φία τους δεν έχουν αρα­βι­κή κα­τα­γω­γή, και επι­λέ­γουν την τα­κτι­κή της συμ­με­το­χής στο FNL και της με­τα­τό­πι­σής του σε πιο αρι­στε­ρές πο­λι­τι­κές θέ­σεις».

Μ΄ άλλα λόγια, οι τρο­τσκι­στές που βρί­σκο­νταν στην Αλ­γε­ρία ήταν κυ­ρί­ως ξένοι σύ­ντρο­φοι που είχαν με­τα­τρα­πεί σε μυ­στι­κο­συμ­βού­λους του ηγέτη Μπεν Μπελά και προ­σπα­θού­σαν να στή­σουν τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις για έναν «από τα πάνω» σο­σια­λι­σμό.

“Αλλά πι­κρές οι βου­λές του Αλλάχ και σκο­τει­νές οι ψυχές των αν­θρώ­πων”. Όλο αυτό το πεί­ρα­μα απο­δυ­να­μώ­θη­κε και πήρε τυ­πι­κά τέλος το 1965, με το πρα­ξι­κό­πη­μα του φι­λο­μπρεζ­νιε­φι­κού Χουα­ρί Μπου­με­ντιέν.

Αξί­ζει να δούμε, όμως, πιο συ­γκε­κρι­μέ­να το πε­ριε­χό­με­νο της «αυ­το­δια­χεί­ρι­σης» και τον ιδιαί­τε­ρο ρόλο του κε­ντρι­κού της πρω­τερ­γά­τη, του Πά­μπλο. Γάλλοι στρατιώτες με τον αιχμάλωτό τους Αλγερινό αγωνιστή.

Το σί­γου­ρο είναι πως ο Μι­χά­λης Ρά­πτης ήταν αυτός που ανέ­λα­βε να δια­τυ­πώ­σει το Διά­ταγ­μα της Αυ­το­δια­χεί­ρι­σης τον Μάρτη του 1963.

Όμως, η δύ­να­μη που επέ­βα­λε στην πράξη την ανά­γκη να υπάρ­ξει η μα­νού­βρα της «αυ­το­δια­χεί­ρι­σης» ήταν τα εκα­τομ­μύ­ρια των φτω­χών Αλ­γε­ρι­νών, που αυ­θόρ­μη­τα ανέ­λα­βαν να πά­ρουν στα χέρια τους τις 1.000 εγκα­τα­λε­λειμ­μέ­νες με­γά­λες επι­χει­ρή­σεις και τα 1.200.000 πα­ρα­τη­μέ­να εκτά­ρια καλ­λιερ­γή­σι­μης γης από τα μέσα του 1962. Απέ­να­ντι σ’ αυτό το κί­νη­μα των από τα κάτω, ήρθε το επί­ση­μο διά­ταγ­μα της «αυ­το­δια­χεί­ρι­σης» να επι­βά­λει πολύ στενά όρια.

Έτσι, σύμ­φω­να με το διά­ταγ­μα, στη Γε­νι­κή Συ­νέ­λευ­ση των Ερ­γα­τών κάθε επι­χεί­ρη­σης ή με­γά­λου κτή­μα­τος παίρ­νουν μέρος μόνο όσοι/ες είναι μό­νι­μοι ερ­γά­τες [άρθρα 2 και 3], ενώ απο­κλεί­ο­νται ρητά οι επο­χια­κοί ερ­γά­τες που, ιδιαί­τε­ρα στα αγρο­κτή­μα­τα, είναι η με­γά­λη πλειο­ψη­φία [άρθρο 4]. Μά­λι­στα, για να μην υπάρ­χει αμ­φι­βο­λία ποιος είναι μό­νι­μος ερ­γά­της και ποιος επο­χια­κός, ο κα­τά­λο­γος των μο­νί­μων που έχουν δι­καί­ω­μα στη συ­νέ­λευ­ση κα­ταρ­τί­ζε­ται από τον… Διευ­θυ­ντή [άρθρο 5]. Όμως τις ση­μα­ντι­κές απο­φά­σεις τις παίρ­νει το Ερ­γα­τι­κό Συμ­βού­λιο και, κυ­ρί­ως, η Διευ­θύ­νου­σα Επι­τρο­πή, όρ­γα­να που δεν είναι ανα­κλη­τά αλλά εκλέ­γο­νται για τριε­τή θη­τεία [άρθρα 9, 12 και 15][2].

Αλλά το πιο ζου­με­ρό ση­μείο της από­φα­σης της «Αυ­το­δια­χεί­ρι­σης» είναι αυτό που αφορά τα δι­καιώ­μα­τα του Διευ­θυ­ντή. Έτσι, σύμ­φω­να με το διά­ταγ­μα, «ο Διευ­θυ­ντής αντι­προ­σω­πεύ­ει το Κρά­τος μέσα στην επι­χεί­ρη­ση», «αντι­τί­θε­ται σε σχέ­δια που δεν αντι­προ­σω­πεύ­ουν το Εθνι­κό Πλάνο», απορ­ρί­πτει την «ελάτ­τω­ση της αρ­χι­κής αξίας των μέσων πα­ρα­γω­γής» (σε απλά ελ­λη­νι­κά: απα­γο­ρεύ­ει τις αυ­ξή­σεις μι­σθών μέσω κον­δυ­λί­ων του κε­φα­λαί­ου απο­σβέ­σε­ων)[άρθρο 20]. Και τέλος, το κα­λύ­τε­ρο: «Ο Διευ­θυ­ντής είναι μέλος της Διευ­θύ­νου­σας Επι­τρο­πής και ο διο­ρι­σμός ή η από­λυ­σή του είναι απο­κλει­στι­κό δι­καί­ω­μα της «προϊ­στά­με­νης αρχής» [άρθρο 22].

Με άλλα λόγια, το διά­ταγ­μα της «Αυ­το­δια­χεί­ρι­σης» ερ­χό­ταν να απο­δυ­να­μώ­σει ό,τι είχε κα­τα­φέ­ρει το κί­νη­μα των μαζών. Ερ­χό­ταν να το πε­ριο­ρί­σει και τε­λι­κά να το σβή­σει.

Ο εχθρός που είχε να αντι­με­τω­πί­σει το διά­ταγ­μα αυτό ήταν ο ερ­γα­τι­κός έλεγ­χος. Και το όρ­γα­νο πο­δη­γέ­τη­σης των ερ­γα­τών ήταν το κρά­τος μέσω του διευ­θυ­ντή. 

Ακόμη και στο αρ­χι­κό διά­στη­μα που οι ερ­γά­τες και οι ερ­γά­τριες της Αλ­γε­ρί­ας είχαν πάρει τις επι­χει­ρή­σεις και τα αγρο­κτή­μα­τα στα χέρια τους, ούτε η συ­νο­λι­κή οι­κο­νο­μία διευ­θύ­νο­νταν από αυ­τούς ούτε οι ίδιοι συ­γκρο­τού­νταν ως τάξη που διευ­θύ­νει τη χώρα. Η Αλ­γε­ρι­νή Επα­νά­στα­ση ήταν μια κλα­σι­κού τύπου αγρο­τι­κή επα­νά­στα­ση. Και φυ­σι­κά, όπως και σε κάθε αγρο­τι­κό ξε­ση­κω­μό, δεν ήταν οι αγρό­τες που κα­τέ­λα­βαν την εξου­σία, αλλά ένα κομ­μά­τι της μορ­φω­μέ­νης με­σαί­ας τάξης που ανέ­λα­βε να τους εκ­προ­σω­πή­σει. Οι νε­α­ροί φλο­γε­ροί δια­νο­ού­με­νοι που κα­θο­δη­γού­σαν το FNL άρ­χι­σαν να με­τα­τρέ­πο­νται, μι­σο­συ­νει­δη­τά-μι­σο­α­συ­νεί­δη­τα, στη νέα άρ­χου­σα γρα­φειο­κρα­τία που ξε­κί­νη­σε να χει­ρα­γω­γή­σει και τε­λι­κά να υπο­τά­ξει τις τά­ξεις που νί­κη­σαν στην επα­νά­στα­ση αλλά γεύ­τη­καν για πολύ λίγο τη νίκη. Και αντί του «σο­σια­λι­στι­κού βα­θέ­μα­τος», στην Αλ­γε­ρία εγκα­θι­δρύ­θη­κε ο κρα­τι­κός κα­πι­τα­λι­σμός.

Η «αυ­το­δια­χεί­ρι­ση», ιδιαί­τε­ρα στα με­γά­λα αγρο­κτή­μα­τα, ήταν ανα­γκαία μα­νού­βρα, μια και η πρω­το­πο­ρία των πιο μα­χη­τι­κών και απο­φα­σι­σμέ­νων κα­τα­πιε­σμέ­νων στην Αλ­γε­ρία ήταν οι πο­λυ­πλη­θείς ερ­γά­τες γης. Ο δια­χω­ρι­σμός και η αντι­πα­ρά­θε­ση με­τα­ξύ τους είναι αυτό που πε­ρι­γρά­φε­ται στα άρθρα του δια­τάγ­μα­τος, που έγρα­ψε με το χέρι του ο Πά­μπλο.

Αντί­θε­τα, τα ερ­γα­τι­κά συν­δι­κά­τα είχαν χτυ­πη­θεί και κρα­τι­κο­ποι­η­θεί πολύ πιο νωρίς, σχε­δόν από τους πρώ­τους μήνες της επι­κρά­τη­σης του FNL. Διότι το βιο­μη­χα­νι­κό προ­λε­τα­ριά­το της Αλ­γε­ρί­ας αριθ­μού­σε λίγες μόνο δε­κά­δες χι­λιά­δες προ­λε­τά­ριους και ήταν αρ­κε­τά πιο εύ­κο­λο να χτυ­πη­θεί από τον νε­ο­σύ­στα­το κρα­τι­κό μη­χα­νι­σμό των ηγε­τών του FNL.

Όταν πια τέ­λειω­σε η ανά­γκη για μα­νού­βρες, δεν άρ­γη­σαν να πά­ρουν πόδι και οι επι­δέ­ξιοι ηγέ­τες και οι επα­να­στά­τες σύμ­βου­λοί τους. Το 1965 ο Αχμέτ Μπεν Μπελά πήρε τον δρόμο για τη φυ­λα­κή και ο άχα­ρος και βαρύς Μπου­με­ντιέν ανέ­λα­βε την εξου­σία.

Πώς οι με­γά­λοι επα­να­στά­τες κα­τα­λή­γουν μυ­στι­κο­σύμ­βου­λοι;

Δεν υπάρ­χει αμ­φι­βο­λία πως άν­θρω­ποι σαν τον Μι­χά­λη Ράπτη ήταν από τις εντε­λώς σπά­νιες πε­ρι­πτώ­σεις αφο­σιω­μέ­νων αγω­νι­στών της διε­θνούς σο­σια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης. Από τον ίδιο προ­σω­πι­κά δεν έλει­ψε στο ελά­χι­στο ούτε το κου­ρά­γιο μπρο­στά στη λύσσα του γαλ­λι­κού και πα­γκό­σμιου ιμπε­ρια­λι­σμού ούτε η αυ­τα­πάρ­νη­ση και η αυ­το­θυ­σία υπέρ των εξε­γερ­μέ­νων σκλά­βων της αποι­κιο­κρα­τί­ας.

Όμως ο Ρά­πτης, αμέ­σως μετά την απο­μά­κρυν­σή του από την ηγε­σία της 4ης Διε­θνούς το 1963, ξε­κί­νη­σε μια πο­ρεία έμπι­στου συμ­βού­λου του Μπεν Μπελά για να κα­τα­λή­ξει στα στερ­νά της ζωής του σύμ­βου­λος του Αν­δρέα Πα­παν­δρέ­ου. Τι πήγε λάθος; Είναι δυ­να­τόν ο άν­θρω­πος που αυ­το­προ­σώ­πως «ανέ­λα­βε την ευ­θύ­νη» της αλ­γε­ρι­νής επα­νά­στα­σης απέ­να­ντι σε όλες τις αστυ­νο­μί­ες της Δυ­τι­κής Ευ­ρώ­πης, να συ­νέ­βα­λε συ­νει­δη­τά στο χα­ντά­κω­μά της;

Στην πε­ρί­πτω­ση του Πά­μπλο θε­ω­ρού­με πως το ου­σια­στι­κό πρό­βλη­μα δεν ήταν έλ­λει­ψη χα­ρα­κτή­ρα, αλλά σύμ­πτω­μα γε­νι­κό­τε­ρου πο­λι­τι­κού προ­σα­να­το­λι­σμού. Η ανά­λυ­ση του Τρό­τσκι για τη διαρ­κή επα­νά­στα­ση και για το πε­ριε­χό­με­νο της στα­λι­νι­κής γρα­φειο­κρα­τί­ας ήταν εξαι­ρε­τι­κής ση­μα­σί­ας για την εποχή τους, μια και ήταν οι πρώ­τες προ­σπά­θειες να εξη­γη­θούν νέα φαι­νό­με­να με πα­λιό­τε­ρα ερ­γα­λεία. Αλλά ούτε ο Τρό­τσκι ήταν αλάν­θα­στος υπε­ράν­θρω­πος ούτε οι ανα­λύ­σεις και οι προ­βλέ­ψεις του δι­καιώ­θη­καν κάθε φορά από την Ιστο­ρία.

Η άποψη που ο Τρό­τσκι υπε­ρά­σπι­σε ως το τέλος της ζωής του, πως η στα­λι­νι­κή Ρωσία ήταν κά­ποιου εί­δους – έστω εκ­φυ­λι­σμέ­νο – «ερ­γα­τι­κό κρά­τος» πα­ρό­λο που οι ερ­γά­τες και οι ερ­γά­τριες δεν είχαν τον πα­ρα­μι­κρό έλεγ­χο ούτε στο κρά­τος ούτε στις ζωές τους, ήταν πολύ ευά­λω­το ση­μείο στη συ­γκρό­τη­ση της 4ης Διε­θνούς. Η δη­μιουρ­γία νέων στα­λι­νι­κών κρα­τών στην Ανα­το­λι­κή Ευ­ρώ­πη και κα­τό­πιν στην Ασία και ο χα­ρα­κτη­ρι­σμός τους από την 4η Διε­θνή ως «πα­ρα­μορ­φω­μέ­νων από τη γέν­νη­σή τους ερ­γα­τι­κών κρα­τών» έμπα­ζε στην κο­σμο­θε­ώ­ρη­ση των στε­λε­χών της Διε­θνούς ένα πολύ επι­κίν­δυ­νο συ­μπέ­ρα­σμα: ότι μπο­ρούν να φτια­χτούν «ερ­γα­τι­κά κράτη» χωρίς τη δράση της ερ­γα­τι­κής τάξης. Συχνά μά­λι­στα με την ερ­γα­τι­κή τάξη στη γωνία των εξε­λί­ξε­ων. Πρό­κει­ται για μια αντί­λη­ψη που, αν την τρα­βή­ξεις στις λο­γι­κές της συ­νέ­πειες, σε συμ­φι­λιώ­νει με τη στα­λι­νι­κή γρα­φειο­κρα­τία. Στο κά­τω-κά­τω ο Στά­λιν κα­τά­φε­ρε να με­τα­λα­μπα­δεύ­σει την επα­νά­στα­ση, έστω «πα­ρα­μορ­φω­μέ­νη», στην Ανα­το­λι­κή Ευ­ρώ­πη και σι­γά-σι­γά σε όλο τον κόσμο. Άρα, σύμ­φω­να με αυτή τη λο­γι­κή, ο στα­λι­νι­σμός και η γρα­φειο­κρα­τία είναι κά­ποιου εί­δους «επα­να­στα­τι­κή δύ­να­μη».

Τα στε­λέ­χη της 4ης Διε­θνούς είχαν δια­παι­δα­γω­γη­θεί με την προσ­δο­κία της επερ­χό­με­νης προ­λε­τα­ρια­κής επα­νά­στα­σης μετά τον Β’ Πα­γκό­σμιο Πό­λε­μο και της διά­λυ­σης του στα­λι­νι­σμού. Αντί γι’ αυτό, βρέ­θη­καν να επι­βιώ­νουν με ελά­χι­στες δυ­νά­μεις σε μια Ευ­ρώ­πη όπου ο στα­λι­νι­σμός ή κυ­βερ­νού­σε από­λυ­τα ή ήταν ση­μα­ντι­κή συ­νι­στώ­σα των εξε­λί­ξε­ων. Σε τέ­τοιες συν­θή­κες, και ιδιαί­τε­ρα μετά από μια τι­τά­νια προ­σπά­θεια, όπως αυτή της συμ­με­το­χής στην Αλ­γε­ρι­νή Επα­νά­στα­ση, ήταν πολύ με­γά­λος πει­ρα­σμός ο «υπο­κα­τα­στι­σμός». Η στή­ρι­ξη, δη­λα­δή, στα πιο νέα και πιο αγω­νι­στι­κά κομ­μά­τια της ανερ­χό­με­νης γρα­φειο­κρα­τί­ας που μπο­ρούν να προ­χω­ρή­σουν στο «σο­σια­λι­στι­κό βά­θε­μα της εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κής επα­νά­στα­σης», μια και οι ερ­γά­τες και οι ερ­γά­τριες ακόμα δεν το έχουν κάνει αυτό.
Έτσι, για άλλη μια φορά, ο δρό­μος για την κό­λα­ση στρώ­θη­κε με τις κα­λύ­τε­ρες προ­θέ­σεις.

Συ­μπέ­ρα­σμα:

Το βι­βλίο του Χάρη Κω­στού­λα, μ’ όλες τις εύ­κο­λα κα­τα­νοη­τές αδυ­να­μί­ες του, είναι μια έντι­μη προ­σπά­θεια να ξα­να­δε­θεί το νήμα με την εμπει­ρία της Αλ­γε­ρι­νής Επα­νά­στα­σης και της ολό­πλευ­ρης ανά­λη­ψης ευ­θύ­νης γι’ αυτήν εκ μέ­ρους του τρο­τσκι­στι­κού ρεύ­μα­τος, τόσο μειο­ψη­φι­κού εκεί­να τα χρό­νια. Είναι εξαι­ρε­τι­κά ση­μα­ντι­κό να ανοί­ξει αυτή η συ­ζή­τη­ση και είναι κρί­σι­μο να μη μεί­νει απλώς ως μια ηρω­ι­κή εξι­στό­ρη­ση αν­θρώ­πων που ξε­πέ­ρα­σαν τους εαυ­τούς τους στη μάχη με τον ιμπε­ρια­λι­σμό.

De te fabula narratur! Για σένα μιλά η αφή­γη­ση, ανα­γνώ­στη και ανα­γνώ­στρια! Είναι αδύ­να­το να υπε­ρα­σπί­σου­με τους τσα­κι­σμέ­νους από τον ιμπε­ρια­λι­σμό λαούς, χωρίς να πα­λέ­ψου­με για τα δι­καιώ­μα­τά τους και την ανε­ξαρ­τη­σία τους. Και δεν μπο­ρού­με να το κά­νου­με αυτό χωρίς να ξε­βο­λευ­τού­με, χωρίς να συ­γκρου­στού­με πλή­ρως με τον ιμπε­ρια­λι­σμό που κοι­λο­πο­νά πο­λέ­μους, καθώς και με την «Ευ­ρώ­πη-Φρού­ριο» που πνί­γει συ­νε­χώς τις βαρ­κού­λες των απελ­πι­σμέ­νων.

Χρεια­ζό­μα­στε ορ­γά­νω­ση και πρό­γραμ­μα. Υπήρ­ξαν κι άλλοι που αντι­στά­θη­καν στον ιμπε­ρια­λι­σμό τον καιρό της Αλ­γε­ρί­ας, όπως η Μπω­βουάρ και ο Σαρτρ. Η μόνη, ωστό­σο, πο­λι­τι­κή ορ­γά­νω­ση που σή­κω­σε το ανά­στη­μά της ήταν η 4η Διε­θνής. Κι ήταν αυτό που έκανε τη δια­φο­ρά.

Μια δυ­να­τή ορ­γά­νω­ση χρειά­ζε­ται κα­θα­ρές ιδέες. Το οπλο­στά­σιο του Μαρξ, του Λένιν, της Λού­ξε­μπουργκ και του Τρό­τσκι είναι εντε­λώς ανα­γκαίο. Χρειά­ζε­ται, όμως, επι­και­ρο­ποί­η­ση. Και, πάνω από όλα, κα­τά­κτη­ση και αφο­μοί­ω­σή του. Πρέ­πει να τον κά­νου­με κτήμα μας τον μαρ­ξι­σμό, αλ­λιώς θα απο­μεί­νου­με χωρίς προ­σα­να­το­λι­σμό μέσα στη σύγ­χυ­ση.

Αλλά ακόμα και οι πιο κρυ­στάλ­λι­νες ιδέες αξί­ζουν κάτι, μόνο αν κερ­δί­ζουν στις κρί­σι­μες στιγ­μές τις μάζες, αν χρη­σι­μεύ­σουν στη δική τους δράση και επι­βε­βαιώ­σουν τη δική τους πείρα. Ο σο­σια­λι­σμός που αξί­ζει το όνομά του, είναι η αυ­τε­νέρ­γεια των εκα­τομ­μυ­ρί­ων τερ­μι­τών της πα­ρα­γω­γής για τα δικά τους συμ­φέ­ρο­ντα.

Κι αυτός είναι ένας σκο­πός που αξί­ζει στο πλή­ρες το πάθος και την αφο­σιω­μέ­νη στρά­τευ­σή μας.

[1] Τα στοι­χεία σε αυτή την πα­ρά­γρα­φο και την επό­με­νη βα­σί­ζο­νται στην ει­σή­γη­ση του Λέ­αν­δρου Μπό­λα­ρη για την Αλ­γε­ρι­νή Επα­νά­στα­ση στο Ιν­στι­τού­το «Πα­ντε­λής Που­λιό­που­λος» το 2016

[2] Τα στοι­χεία αυτής της πα­ρα­γρά­φου και της επό­με­νης προ­έρ­χο­νται από το άρθρο του πε­ριο­δι­κού International Socialism, «Algerian Shades», φθι­νό­πω­ρο 1963 https://​www.​marxists.​org/​history/​etol/​newspape/​isj/​1963/​no014/​notes2.​html

***Το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην ιστοσελίδα Rproject στις 5.12.2017